Zaakregister bij Seneca's Epistulae 1/69

TREFWOORDEN:
AFORISMEN
APATHEIA
BEZIT
CYNICI
DOOD EN LEVEN
EKLEKTISME
EMOTIES
EPICURISME
FILOSOFIE
FILOSOOF ALS GEESTESARTS
FORTUNA
GOD
HIERNAMAALS
LICHAAM en GEEST
 MASSA
MENSENRECHTEN
NATUUR
OUDERDOM
POETA PHILOSOPHUS
RETORIEK
STOA
TIJD
TOEVAL
VERGELIJKINGEN
VRIENDSCHAP
VRIJHEID
VROUWEN
WIJSGERIG LEERPROCES
WIJSHEID

AFORISMEN:
Aforismen:
Zie een uitspraak als onderdeel van een groter geheel!: Quare depone istam spem posse te summatim degustare ingenia maximorum virorum: tota tibi inspicienda sunt, tota tractanda.[4.33.5.]
Afhankelijkheid:
paucos servitus, plures servitutem tenent [3.22.11.]
nemo cum sarcinis enatat [3.22.11.]
Sibi quisque dat mores, ministeria casus assignat.[5.47.15.]
Nulla servitus turpior est quam voluntaria.[5.47.17.]
Bezit:
'honesta' inquit [sc.Epicurus] 'res est laeta paupertas'[1.2.5.]
non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est.[1.2.6.]
ab Epicuro dictum est: 'si ad naturam vives, numquam eris pauper; si ad opiniones, numquam eris dives'[2.16.6.]
si quid te vetat bene vivere, bene mori non vetat.[2.17.5.]
leve aes alienum debitorem facit, grave inimicum.[2.19.11.]
'nemo non ita exit e vita tamquam modo intraverit'[3.22.12.]
'Divitiae sunt ad legem naturae composita paupertas.'(Epicurus)[3.27.9.]
Parem autem te deo pecunia non faciet: deus nihil habet.[4.31.10]
quidquid ad te transferunt alicui detrahendum est.[4.32.3.]
quod non dedit fortuna non eripit.[6.59.18.]
non fames nobis ventris nostri magno constat sed ambitio. [6.60.2.]
brevissima ad divitias per contemptum divitiarum via est. [6.62.3.]
Eenzaamheid:
Omnia nobis mala solitudo persuadet.[3.25.5.]
Alteri vivas oportet, si vis tibi vivere.[5.48.2.]
Emoties:
'immodica ira gignit insaniam'[Epicurus][2.18.14]
Quantum ad successus accesserit accedet ad metus.[2.19.7]
Est aliqua et laudandi elegantia.[5.52.12]
Interdum quies inquieta est.[6.56.8]
est aliqua et doloris ambitio.[7.63.2.]
Filosofie:
Philosophandum est.[2.16.5.]
Verba rebus proba.[2.20.1.]
Facere docet philosophia, non dicere.[2.20.2.]
'Multum viva vox facit.'[4.33.9.]
Cum rebus ipsis deliberandum est.[3.22.2.]
Gaudium res severa est.[3.23.4.]
Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus.[5.44.5.]
Res fallunt: illas discerne.[5.45.6.]
[ut] sic cum inferiore vivas quemadmodum tecum superiorem velis vivere..[5.47.11]
Leven en sterven:
Nullius non vita spectat in crastinum.[5.45.12.]
In freto viximus, moriamur in portu.[2.19.2.]
Mors non una venit, sed quae rapit ultima mors est.[3.24.21.]
[Vita]ultimo die finitur, omni perit.[5.45.13.]
Prima autem pars est aequitatis aequalitas.[4.30.11.]
Certa exspectantur, dubia metuuntur.[4.30.10.]
Sine missione nascimur.[4.37.2.]
Imbecilli fluvidique inter vana constitimus.[6.58.27.]
Plurimum enim refert, vitam aliquis extendat an mortem.[6.58.33.]
Imbecillus est et ignavus qui propter dolorem moritur, stultus qui doloris causa vivit.[6.58.36.]
Hodie fieri potest quidquid umquam potest.[7.63.15]
Oefening:
Exerceamur ad palum..[2.18.8.]
Experiri et exercere me volui.[6.56.15]
Sagittarius non aliquando ferire debet, sed aliquando deerrare; non est ars quae ad effectum casu venit.
Ad neminem ante bona mens venit quam mala[5.50.7.]
Et hoc multum est, velle servari.[5.52.3.]
Eum elige adiutorem quem magis admireris cum videris quam cum audieris.[5.52.8.]
Ongedurigheid:
Nusquam est qui ubique est.[1.2.2.]
Nihil tam utile est ut in transitu prosit.[1.2.3.]
Quis medicus aegros in transitu curat?[4.40.5.]
Quaeris quare te fuga ista non adiuvet? Tecum fugis.[3.28.2.]
Non sum uni angulo natus, patria mea totus hic mundus est.[3.28.4.]
Illud quod quaeris, bene vivere, omni loco positum sit.[3.28.5.]
Non traditur quod fugit.[4.40.3.]
Lectio certa prodest, varia delectat.[5.45.1.]
Non quidquid nos offendit et laedit.[5.47.19.]
Ouderdom:
quisquis senex ad sapientiam pervenit, annis pervenit.[7.68.14]
Pijn:
Levis es si ferre possum; brevis es si ferre non possum.[3.24.14.]
Non incommoda optabilia sunt, sed virtus qua perferuntur incommoda.[7.67.4.]
Sunt quaedam tristis vultus bona.[7.65.11.]
Rede:
Si vis omnia tibi subicere, te subice rationi.[4.37.4.]
Vertrouwen winnen:
nemo statim Quiritium fidem implorat.[2.15.7.]
Vitium:
non est in rebus vitium sed in ipso animo [2.17.12.]
moriantur ante te vitia.[3.27.2]
virtutes discere vitia dediscere est.[5.50.7.]
Virtus secundum naturam est, vitia inimica et infesta sunt.[5.50.8.]
Armis vicit, vitiis victus est.[5.51.5.]
Waarheid:
error immensus est.[2.16.9.]
non hominibus tantum sed rebus persona demenda est et reddenda facies sua.[3.24.13.]
Non faciunt meliorem equum aurei freni.[4.41.6.]

APATHEIA:
Moeilijkheid van een latijnse vertaling voor het grieks:In ambiguitatem incidendum est, si exprimere 'apátheian´ uno verbo cito voluerimus..[1.9.2.]
Stilbo als voorbeeld van onaandoenlijkheid:Stilbon ... enim capta patria, amissis liberis, amissa uxore, cum ex incendio publico solus et tamen beatus exiret, ... 'omnia' inquit 'bona mea mecum sunt' [1.9.18.]
Rouw moet door de rede gestuurd worden: thema van ep.7.63
Verschil en overeenkomst met de 'ataraxia' van Epicurus:noster sapiens vincit quidem incommodum omne sed sentit, illorum ne sentit quidem. Illud nobis et illis commune est, sapientem se ipso esse contentum.[1.9.3.]

BEZIT:
Seneca beschouwt hem niet als arm die tevreden is:non puto pauperem cui quantulumcumque superest sat est.[1.1.5.]verg.1.4.11.
Armoede is naar meer verlangen: Quis sit divitiarum modus quaeris? primus habere quod necesse est, proximus quod sat est.[1.2.6.]
De Natuur voorziet voldoende in onze levensbehoeften:parabile est quod natura desiderat et appositum. [1.4.10.]
Mijd luxe en laat je ziel elke uiterlijke pracht in de schaduw stellen: cogitate nihil praeter animum esse mirabile, cui magno nihil magnum est [1.8.5.]
Bezit verkregen door lot of toeval, behoort ons niet echt toe:non est tuum fortuna quod fecit tuum [1.8.8/9]
Vergankelijkheid en betrekkelijkheid van bezit:in quid laborem? Ecce hic dies ultimus est; ut non sit, prope ab ultimo est. [2.15.9/11.]
De Ware Wijze weet Armoede te waarderen.:Thema van ep.2.17
Oefen je in ontberingen:aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum finge deo.[2.18.10.vv]
Bezitsvorming schaadt anderen:quidquid ad te transferunt alicui detrahendum est.[4.32.3.]
Het begrip 'goed' nader bekeken:...proicimus bonum, si hoc nomen pani et polentae damus..etc.[5.45.10/11.]

CYNICI:
Seneca wijst hun confrontatie-zucht af: Dissentio ab his qui in fluctus medios eunt et tumultuosam probantes vitam cotidie cum difficultatibus rerum magno animo colluctantur.[3.28.7.]
Verwijt dat zij preken zonder dat daarnaar vraag is:
Ideo de Diogene nec minus de aliis Cynicis qui libertate promiscua usi sunt et obvios monuerunt dubitari solet an hoc faceredebuerint.[3.29.1.]
Over reserve die zij met Epicurus delen tegenover grote populariteit:'Numquam volui populo placere; nam quae ego scio non probat populus, quae probat populus ego nescio.'[3.29.10/11.]
Seneca is een groot bewonderaar van de Cynicus Demetrius: Demetrium, virorum optimum, mecum circumfero et relictis conchyliatis cum illo seminudo loquor, illum admiror.[6.62.3.]

DOOD EN LEVEN:
Voorbereiding op de dood thema van epistula 4,30en van epistula 6,61
De dood bereikt je niet: Mors ad te venit: timenda erat si tecum esse posset: necesse est aut non perveniat aut transeat [1.4.3.]
Verzoen je met de dood door oog te hebben voor je eigen gemoedsrust en de miserabele paniek van de massa: Hoc cotidie meditare, ut possis aequo animo vitam relinquere...Plerique inter mortis metum et vitae tormenta miseri fluctuantur et vivere nolunt, mori nesciunt [1.4.5.]
Voorbeelden van de banaliteit van de dood: 1.4.7.
Zorgeloos leven dankt zijn kwaliteit aan het marginaliseren van de kwantiteit ervan: Nulli potest secura vita contingere qui de producenda nimis cogitat, qui inter magna bona multos consules numerat [1.4.4.]
Doodsangst geldt evenzeer tegenover machtigen als tegenover machtelozen: 1.4.8.
'Het refrein blijft toch altijd Hein' :1.4.9.
Maak je leven aangenaam door je voor te bereiden op het verlies ervan: Fac itaque tibi iucundam vitam omnem pro illa sollicitudinem deponendo. Nullum bonum adiuvat habentem nisi ad cuius amissionem praeparatus est animus; nullius autem rei facilior amissio est quam quae desiderari amissa non potest. Ergo adversus haec quae incidere possunt etiam potentissimis adhortare te et indura.[1.4.6.]
Een filosofie over de dood:12.6/11.
Ook over dit thema:ep.26.
Dood geen absoluut einde maar metamorfose:mors, quam pertimescimus ac recusamus, intermittit vitam, non eripit;[4.36.10.]
Leef om te kunnen sterven:Quidam vero tunc incipiunt cum desinendum est.[3.23.11]
Zelfdoding positief belicht:3.24.6.vv.
Verdediging van zelfdoding:Ep.6.58.32 t/m 37

EKLEKTISME:
Seneca beveelt het aan: cum multa percurreris,unum excerpe [1.2.4.]
Het is zijn eigen gewoonte om eklektisch te werk te gaan: soleo enim et in aliena castra transire, non tamquam transfuga, sed tamquam explorator [1.2.5.]
Hij komt er rond voor uit: accipe quod mihi hodierno die placuit - et hoc quoque ex alienis hortulis sumptum est [1.4.10.]
Gedachtegoed van voorgangers ziet hij als opdracht: Non enim me cuiquam emancipavi, nullius nomen fero; multum magnorum virorum iudicio credo, aliquid et meo vindico..etc.[5.45.4.]
Een juiste uitspraak is voor iedereen goed:Et quid interest quis dixerit? Omnibus dixit.[2.14.18.]
Seneca is een groot bewonderaar van de Cynicus Demetrius: Demetrium, virorum optimum, mecum circumfero et relictis conchyliatis cum illo seminudo loquor, illum admiror.[6.62.3.]

EMOTIES:
Seneca bespreekt het citaat van Hekato:'Desines' inquit 'timere, si sperare desieris.' in 1.5.7/9.
De massa prikkelt onze laagste emoties:Avarior redeo, ambitiosior, luxuriosior, immo vero crudelior et inhumanior, quia inter homines fui [1.7.3.]
Over blozen:1.11.1/7
Seneca in een geprikkelde stemming:Iratus illi proximam occasionemstomachandi arripio. [1.12.2/3.]
Een melancholische Seneca:..Pompeiorum tuorum conspectus incredibile est quam recens desiderium tui fecerint..[5.49.1.]
Laat je niet in de luren leggen door prietpraat :Nescio quomodo magis vana perturbant [2.13.9.]
Te grote zorg voor het lichaam genereert angst:timetur inopia, timentur morbi, timentur quae per vim potentioris eveniunt.[2.14.3.]
Vrees voor imponerende bedreiging het grootst:maximus huius rei timor est cuius et varietas magna et apparatus terribilis est.[2.14.6.]
Om bevrijd te worden van emoties verdraag je armoede graag. dubitabit aliquis ferre paupertatem ut animum furoribus liberet?[2.17.7]
Woede kan uitlopen op waanzin:'immodica ira gignit insaniam'[2.18.14/15.]

EPICURISME:
Verschil en overeenkomst tussen 'apatheia' en de 'ataraxia' van Epicurus:noster sapiens vincit quidem incommodum omne sed sentit, illorum ne sentit quidem. Illud nobis et illis commune est, sapientem se ipso esse contentum.[1.9.3.]
Hekeling van een type 'lathe bioosas': ille latere sciebat, non vivere;..etc.[6.55.4/5.]
Aanprijzing van een ander type 'lathe bioosas':ad Epicureas voces delaberis? [7.68.10]

FILOSOFIE:
Het nut van filosofie voor het leven: Thema van Brief 2.16
Het nut van zuivere wetenschap:Nam illi quoque non inventa sed quaerenda nobis reliquerunt, et invenissent forsitan necessaria nisi et supervacua quaesissent.[5.45.4.]
Filosofeer over feiten, niet over woorden:Res fallunt: illas discerne.[5.45.6.]
Filosofie respectabel:philosophia adoretur.[5.52.13]
Quasi filosofie : philosophia sacrum quiddam est et venerabile ut etiam si quid illi simile est mendacio placeat.[6.55.4.]
Filosofie en Retoriek: ..magnus clamor laudantium, sed quem rerum magnitudo evocaverat, non sonus inoffense ac molliter orationis elapsae.[5.52.11.]
Filosofie en Noodlot, Godheid, Voorzienigheid en Toeval Brief 2.16.4/6.
Over het verschil tussen filosofie en eristiek:Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit..etc.[5.45.5vv] en ook:Eodem loco dialecticos: tristius inepti sunt...etc.[5.49.5vv]
Bestrijding van sofisten:...istis subtilibus...etc.[5.48.4.]
Zo ook: Omnes itaque istos, numquam auctores, semper interpretes, sub aliena umbra latentes, nihil existimo habere generosi, numquam ausos aliquando facere quod diu didicerant.[4.33.8.]
Evenals: Non est huius animus in recto cuius acta discordant.[4.34.4.]
Filosofie in woord en daad:hoc enim turpissimum est quod nobis obici solet, verba nos philosophiae, non opera tractare.[3.24.15.]
Bespreking van Plato's zijnsleer:Sex modis hoc a Platone dici ...etc,[6.58.8vv]
Het nut van Plato's ideeënleer voor de ethiek:quomodo meliorem me facere ideae Platonicae possunt?..[6.58.26]
De zijnsleer volgens de Stoici:Primum genus Stoicis quibusdam videtur 'quid'..[6.58.15]
Verwijzing naar Lucretius', De Rerum Natura III:3.24.26.

FILOSOOF ALS GEESTESARTS:
Seneca ziet zichzelf als arts voor de geest:salutares admonitiones,velut medicamentorum utilium compositiones, litteris mando [1.8.2.]
Aliorum remediorum post sanitatem voluptas est, philosophia pariter et salutaris et dulcis est.
Non sum tam improbus ut curationes aeger obeam,...[3.27.1.]
Een reisadvies:Animum debes mutare, non caelum....[3.28.1.]
Filosoof als adviseur.:Vis scire quid philosophia promittat generi humano? consilium...etc.[5.48.7.]
..quemadmodum inter tortores habitare nolim, sic ne inter popinas quidem.[5.51.4.]
Filosoof - arts:..Nunc vero ne quaerimus quidem medicum,..etc[5.50.4vv]
Filosofie als geneeskunst:Si aeger esses,...[6.53.9.]

FORTUNA:
Beheerst alles en is onberekenbaar: neminem eo fortuna provexit ut non tantum illi minaretur quantum permiserat. Noli huic tranquillitati confidere [1.4.7.]
Haar glimlach is een valstrik:non vertit fortuna sed cernulat et allidit [1.8.4.]
Fortuna als vijand:fortuna, cum quod habuit telum nocentissimum vi maxima intorsit..etc.[5.45.9.]
Evenzo:Fortuna mecum bellum gerit..etc.[5.51.8.]
Lot niet onoverwinlijk:Effugere non potes necessitates, potes vincere.[4.37.2]
Vrijheid tegenover het Lot:Quo die illam intellexero plus posse, nil (sc.fortuna) poterit.. [5.51.8.]
Fortuna = Deus:'vixi et quem dederat cursum fortuna peregi'.Crastinum si adiecerit deus, laeti recipiamus [1.12.8.]
Goden en lot:Si vis gratus esse adversus deos [2.15.10.] en quod futuri temporis incerta sors volvit, quare potius a fortuna impetrem ut det, quam a me ne petam?[2.15.11.]
Filosofie en Noodlot, Godheid, Voorzienigheid en ToevalBrief 2.16.4/6.
'Fatum' ongeveer gelijk aan 'Fortuna':Totum athletarum fatum mihi illo die perpetiendum fuit..[6.57.1.]
Individu en LotSibi quisque dat mores, ministeria casus assignat.[5.47.15.]
Onmacht van Fortuna:quod non dedit fortuna non eripit.[6.59.18.]

GOD:
Wat vragen wij aan god: roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis...[1.10.4.]
Leef met het besef van een alwetende god: sic vive cum hominibus tamquam deus videat...[1.10.5.]
Fortuna = Deus:'vixi et quem dederat cursum fortuna peregi'.Crastinum si adiecerit deus, laeti recipiamus [1.12.8.]
Gods Almacht en de zelfdoding:Agamus deo gratias quod nemo in vita teneri potest: calcare ipsas necessitates licet.[1.12.10.]
Goden en lot:Si vis gratus esse adversus deos [2.15.10.] en quod futuri temporis incerta sors volvit, quare potius a fortuna impetrem ut det, quam a me ne petam?[2.15.11.]
Filosofie en Noodlot, Godheid, Voorzienigheid en ToevalBrief 2.16.4/6.
God als Voorzienigheid:...deumque inter illa versantem et hoc providentem...[6.58.27/9.]
God als schepper en bestuurder:..universa ex materia et ex deo constant. Deus ista temperat..[7.65.23/4]
Onafhankelijkheid tegenover god:Perpetua libertas, nullius nec hominis nec dei timor. Equidem vel esurienti ad ista veniendum est.[2.17.6.]
Vraag de goden niet om wat binnen je eigen bereik ligt:Quousque poscemus aliquid deos, quasi ita nondum ipsi alere nos possumus? [6.60.2.]
hoc opta, omnia alia vota deo remissurus, ut contentus sis temet ipso et ex te nascentibus bonis. [2.20.8.]
Het goddelijke in de mens:
deum in corpore humano hospitantem [4.31.11 vv]
Het hoofdthema van ep.41: prope est a te deus, tecum est, intus est [4.41.1.]
Afstand tussen filosoof en goden:..non multo te dii antecedent..etc.[6.53.11.]
Goden en godgelijken:illud gaudium quod deos deorumque aemulos sequitur non interrumpitur, non desinit..etc.[6.59.18.]

HIERNAMAALS:
In Seneca's tijd werd niet meer in de traditionele volksverhalen over het hiernamaals geloofd:..et dicam vanos esse inferorum metus..etc [3.24.18.]
Een voorzichtig Sokratische formulering in: si modo sapientium vera fama est recipitque nos locus aliquis [7.63.16]



  • Terug naar Inhoudsopgave Seneca