Aeneis 5, 001 - 103
|
|
Vertrek van Sicilië.
|
- Interea medium Aeneas iam classe tenebat
certus iter fluctusque atros Aquilone secabat
moenia respiciens, quae iam infelicis Elissae
conlucent flammis. Quae tantum accenderit ignem
causa latet; duri magno sed amore dolores
|
005 |
- Intussen hield Aeneas, al midden op zee met zijn vloot,
vastbesloten koers, doorkliefde de golven, grauw door een Noordenwind;
hij keek om naar de stad; die werd nu verlicht door de vlammen
van de ongelukkige Elissa. Welke reden een zo groot vuur veroorzaakte
bleef verborgen; toch stak deze onheilspellende aanblik het hart der Trojanen,
|
polluto, notumque furens quid femina possit,
triste per augurium Teucrorum pectora ducunt.
Ut pelagus tenuere rates nec iam amplius ulla
occurrit tellus, maria undique et undique caelum,
olli caeruleus supra caput astitit imber
|
010 |
door de wrede smart om de liefdesfrustratie,
en het inzicht waartoe een vrouw in razernij komt.
Zodra de schepen de volle zee bevoeren en nergens meer land
zich vertoonde, slechts zee aan alle kanten en verder slechts zwerk,
pakte boven zijn hoofd een diepzwarte donderwolk zich samen,
|
noctem hiememque ferens et inhorruit unda tenebris.
Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta:
'Heu quianam tanti cinxerunt aethera nimbi?
Quidue, pater Neptune, paras?' Sic deinde locutus
colligere arma iubet ualidisque incumbere remis,
|
015 |
zwaar van nacht en van noodweer: het water werd onstuimig in het duister.
De stuurman Palinurus zelf liet zich horen vanaf de hoge achtersteven:
'Ach, waarom toch verduisteren zo massale wolken de hemel?
Wat ben je, Neptunus, van plan?' Na deze woorden
beval hij de zeilen te reven en zich met kracht op de riemen te werpen.
|
obliquatque sinus in uentum ac talia fatur:
'Magnanime Aenea, non, si mihi Iuppiter auctor
spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo.
Mutati transuersa fremunt et uespere ab atro
consurgunt uenti, atque in nubem cogitur aer.
|
020 |
en hij liet de zeilen dwars in de wind zetten en zei toen:
'Grootmoedige Aeneas, zelfs niet als Iuppiter in eigen persoon
op mijn hand was, kon ik nog hopen met dit weer Italia te bereiken.
De winden draaien en trekken aan uit de pekzwarte nacht,
en de lucht pakt zich samen tot een en al donderwolk.
|
Nec nos obniti contra nec tendere tantum
sufficimus. Superat quoniam Fortuna, sequamur,
quoque uocat uertamus iter. Nec litora longe
fida reor fraterna Erycis portusque Sicanos,
Si modo rite memor seruata remetior astra.'
|
025 |
En wij schieten daartegen te kort en kunnen niet met zoveel kracht pareren.
Laten wij, omdat het lot nu eenmaal sterker is, ons naar haar schikken,
en de koers verleggen waarheen ze ons prest. Volgens mij liggen
niet ver weg de vertrouwde en betrouwbare kusten van de Eryx
en de havens van Sicilë. Als ik me tenminste de sterrrenstand juist herinner.
|
Tum pius Aeneas: 'Equidem sic poscere uentos
iamdudum et frustra cerno te tendere contra.
Flecte uiam uelis. An sit mihi gratior ulla,
quoue magis fessas optem dimittere nauis,
quam quae Dardanium tellus mihi seruat Acesten
|
030 |
Toen was het woord aan de plichtsgetrouwe Aeneas: 'Stellig zie ik
dat de wind dit vereist en dat je allang tevergeefs daartegenin gaat.
Zeil dus een andere kant uit. Zou mij soms enig land meer welkom zijn,
of zou ik liever elders de afgebeulde schepen verlaten
dan waar me het de Trojaanse Acestes een woonplaats biedt
|
et patris Anchisae gremio complectitur ossa?'
Haec ubi dicta, petunt portus et uela secundi
intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis,
et tandem laeti notae aduertuntur harenae.
- At procul ex celso miratus uertice montis
|
035 |
en het lichaam van mijn vader Anchises in zijn schoot omarmt?'
Na deze woorden varen zij naar de haven en de westenwind
bolt gunstig de zeilen; de vloot vliegt snel door de branding,
en tenslotte draaien zij verheugd het bekende strand op.
- Maar van ver ziet Acestes vanaf een hoge bergtop
|
aduentum sociasque rates occurrit Acestes,
horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae.
Troia Criniso conceptum flumine mater
quem genuit. Veterum non immemor ille parentum
gratatur reduces et gaza laetus agresti
|
040 |
hun komst en rent de bevriende schepen tegemoet,
barbaars behangen met speren en de huid van een Lybische berin,
zijn Trojaanse moeder ontving hem van de riviergod Crinisus
en baarde hem. Hij blijft zijn voorouders indachtig
en verwelkomt hen bij hun terugkeer, overlaadt hen met eten
|
excipit, ac fessos opibus solatur amicis.
- Postera cum primo stellas Oriente fugarat
clara dies, socios in coetum litore ab omni
aduocat Aeneas tumulique ex aggere fatur:
'Dardanidae magni, genus alto a sanguine diuum,
|
045 |
en drinken en troost zijn afgematte vrienden met geschenken.
- Zodra het volgende daglicht vanuit het Oosten de sterren verjaagd had,
riep Aeneas van de hele kust zijn vrienden bijeen
en sprak hen toe vanaf een hoogte, gevormd door een heuvel:
'Grote nakomelingen van Dardanus, geboren uit het verheven bloed der goden,
|
annuus exactis completur mensibus orbis,
ex quo reliquias diuinique ossa parentis
condidimus terra maestasque sacrauimus aras;
iamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum,
semper honoratum (sic di uoluistis)habebo.
|
050 |
een jaarlijkse kring van maanden is verlopen
sedert wij de stoffelijke resten van mijn goddelijke vader
hebben begraven en rouwaltaren hebben gewijd;
en nu is, naar mijn schatting, de dag aangebroken die ik altijd
bitter maar ook geëerd zal achten, dat willen de goden.
|
Hunc ego Gaetulis agerem si Syrtibus exsul,
Argolicoue mari deprensus et urbe Mycenae,
annua uota tamen sollemnisque ordine pompas
exsequerer strueremque suis altaria donis.
Nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis
|
055 |
Als ik deze dag als balling in de Gaetulische Syrten moest slijten,
of gevangen op de Argolische zee in de stad Mycene,
zou ik toch de jaarlijkse offers en de plechtige processies
in ere houden en op de altaren de passende gaven leggen.
Nu zijn we eigener beweging bij de resten en as van mijn vader,
|
haud equidem sine mente, reor, sine numine diuum
adsumus et portus delati intramus amicos.
Ergo agite et laetum cuncti celebremus honorem:
poscamus uentos, atque haec me sacra quotannis
urbe uelit posita templis sibi ferre dicatis.
|
060 |
- maar zeker niet, naar mijn overtuiging, zonder plan en beleid van de goden -
tegenwoordig, gekomen in de haven van vrienden.
Vooruit dus, laten wij allen vreugdevol eer bewijzen:
laten wij vragen om gunstige wind, en moge hij toestaan dat ik jaarlijks
offers breng in een tempel aan hem gewijd als onze stad gesticht is.
|
Bina boum uobis Troia generatus Acestes
dat numero capita in nauis; adhibete penatis
et patrios epulis et quos colit hospes Acestes.
Praeterea, si nona diem mortalibus almum
Aurora extulerit radiisque retexerit orbem,
|
065 |
Twee runderen in aantal per schip schenkt jullie Acestes,
geboren in Troje; nodig uit tot de maaltijd de ouderlijke Penaten
en ook die onze gastheer Acestes vereert.
Vervolgens, als de negende Dageraad aan de stervelingen
het daglicht brengt en met haar stralen de wereld onthult,
|
prima citae Teucris ponam certamina classis;
quique pedum cursu ualet, et qui uiribus audax
aut iaculo incedit melior leuibusque sagittis,
seu crudo fidit pugnam committere caestu,
cuncti adsint meritaeque exspectent praemia palmae.
|
070 |
dan zal ik spelen organiseren voor de Teucren in een scheepswedstijd;
en voor ieder die wil: zowel in de wedren als krachtsport
wie het beste kan omgaan met speer en de lichte pijlen,
en ook wie de strijd durft aan te gaan in de meedogenloze bokssport,
allen moeten partij zijn en gaan voor de prijzen van een verdiende zegepalm.
|
Ore fauete omnes et cingite tempora ramis.'
- Sic fatus uelat materna tempora myrto.
Hoc Helymus facit, hoc aeui maturus Acestes,
hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes.
Ille e concilio multis cum milibus ibat
|
075 | <
Zwijg nu allen eerbiedig en omkrans uw slapen met takken'.
Na deze woorden omkranst hij zijn slapen met de mirt aan Venus gewijd.
Dit doet ook Helymus, hetzelfde de ervaren Acestes,
ook de jonge Ascanius volgt dit na alsook de verdere jeugd.
Vanuit de bijeenkomst ging Aeneas met vele duizenden
|
ad tumulum magna medius comitante caterua.
Hic duo rite mero libans carchesia Baccho
fundit humi, duo lacte nouo, duo sanguine sacro,
purpureosque iacit flores ac talia fatur:
'Salue, sancte parens, iterum; saluete, recepti
|
080 |
naar de grafheuvel, terwijl de dichte drom hem omgaf.
Hier plengt hij, rite-getrouw, twee langoorbekers zuivere wijn
op de aarde, twee verse melk, twee offerbloed,
purperkleurige bloemen strooit hij uit en spreekt dan als volgt:
'Gegroet weer, verheven vader; gegroet as, geest en vaderschim,
|
nequiquam cineres animaeque umbraeque paternae.
Non licuit finis Italos fataliaque arua
nec tecumAusonium,quicumque est,quaerereThybrim.'
Dixerat haec, adytis cum lubricus anguis ab imis
septem ingens gyros, septena uolumina traxit
|
085 |
tevergeefs gered uit het vaderland Troje.
Niet was het beschoren met u het Italische land te bereiken,
het land door het lot gedicteerd en, waar het ook zij, de Ausonische Tiber'.
Nauwelijks had hij gesproken, of een glibberige slang
kroop van onder het heiligdom, reusachtig, in zeven kronkels,
|
amplexus placide tumulum lapsusque per aras,
caeruleae cui terga notae maculosus et auro
squamam incendebat fulgor, ceu nubibus arcus
mille iacit uarios aduerso sole colores.
Obstipuit uisu Aeneas. Ille agmine longo
|
090 |
omarmde rustig het graf en gleed over het altaar,
zijn rug gloeide van donkere merktekens en als gouden vlekken
glanzende schubben, zoals in de wolken een regenboog
duizend verschillende kleuren rondstrooit in het licht van de zon tegenover.
Perplex door de aanblik stond Aeneas verstomd. Hij echter
|
tandem inter pateras et leuia pocula serpens
libauitque dapes rursusque innoxius imo
successit tumulo et depasta altaria liquit.
Hoc magis inceptos genitori instaurat honores,
incertus geniumne loci famulumne parentis
|
095 |
schoof allengs in volle lengte tussen de schalen en gepolijste bekers
en nipte aan de etenswaar en kroop toen weer, goedaardig,
terug onder de grafheuvel en verliet het afgegraasde altaar.
Nog intenser vervolgde hij het begonnen eerbetoon aan zijn vader,
onzeker of hij het dier als beschermer van deze plaats of bode van zijn vader
|
esse putet; caedit binas de more bidentis
totque sues, totidem nigrantis terga iuuencos,
uinaque fundebat pateris animamque uocabat
Anchisae magni manisque Acheronte remissos.
Nec non et socii, quae cuique est copia, laeti
|
100 |
moest beschouwen; hij slachtte, volgens voorschrift, twee jonge schapen
en even veel varkens en stieren met zwartglimmende rug,
en plengde wijn uit de schalen en riep de geest aan
van de grote Anchises en diens schim, terug uit de onderwereld.
Evenzo brengen ook zijn volgelingen vol vreugde de geschenken,
|
dona ferunt, onerant aras mactantque iuuencos;
ordine aena locant alii fusique per herbam
subiciunt ueribus prunas et uiscera torrent.
|
|
naar gelang zij die hebben, leggen ze op het altaar en slachten hun runderen;
anderen zetten vaatwerk op passende plaatsen en, verspreid over het gras,
leggen zij kooltjes onder het braadspit en verbranden het offervlees.
|
|
|
|
Aeneis 5,104 - 285
|
|
De roeiwedstrijd.
|
Exspectata dies aderat nonamque serena
Auroram Phaethontis equi iam luce uehebant,
|
105 |
- De dag brak aan waarnaar men had uitgezien en de paarden
van Phaethon voerden al de negende Dageraad met haar heldere licht aan,
|
famaque finitimos et clari nomen Acestae
excierat; laeto complerant litora coetu
uisuri Aeneadas, pars et certare parati.
Munera principio ante oculos circoque locantur
in medio, sacri tripodes uiridesque coronae
|
110 |
het gesprek van de dag en de faam van de roemrijke Acestes
had de omwonenden op de been gebracht: zij hadden vol verwachting de kusten
gevuld om Aeneas' volgelingen te zien, deels ook bereid tot een wedkamp.
Om te beginnen worden de prijzen uitgestald in de kring van de kijkers:
wijdingsdrievoeten en kransen van loof
|
et palmae pretium uictoribus, armaque et ostro
perfusae uestes, argenti aurique talenta;
et tuba commissos medio canit aggere ludos.
- Prima pares ineunt grauibus certamina remis
quattuor ex omni delectae classe carinae.
|
115 |
en palmen, de prijs voor de winnaars, werktuigen en kleding
stijf van het purper, talenten aan zilver en goud;
dan geeft een hoornstoot vanaf een hoogte het begin van de spelen aan.
- De eerste wedstrijd met zware riemen gaan schepen aan,
vier zijn er gekozen uit heel de vloot.
|
Velocem Mnestheus agit acri remige Pristim,
mox Italus Mnestheus, genus a quo nomine Memmi,
ingentemque Gyas ingenti mole Chimaeram,
urbis opus, triplici pubes quam Dardana uersu
impellunt, terno consurgunt ordine remi;
|
120 |
Het bevel over de snelle Pristis met zijn gretige roeiers voert Mnestheus,
- later de Italische Mnestheus, van wiens naam het geslacht Memmius afstamt -
en Gyas commandeert de reusachtige Chimaera, een reusachtige massa,
geen schip meer: een stad die gestuwd wordt door een drievoudige
slagrij Trojanen, in telkens driedubbele heffing rijzen de riemen;
|
Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen,
Centauro inuehitur magna, Scyllaque Cloanthus
caerulea, genus unde tibi, Romane Cluenti.
- Est procul in pelago saxum spumantia contra
litora, quod tumidis summersum tunditur olim
|
125 |
en Sergestus (aan wie de Sergische familie haar naam ontleent)
vaart op de grote Centaurus, op de donkere Scylla Cloanthus,
aan wie jij, Romein Cluentius, je afstamming dankt.
- Ver in zee, tegenover de schuimende kust, ligt een klip,
die soms onder duikt als hij gebeukt wordt door hoge golven
|
fluctibus, hiberni condunt ubi sidera Cori;
tranquillo silet immotaque attollitur unda
campus et apricis statio gratissima mergis.
Hic uiridem Aeneas frondenti ex ilice metam
constituit signum nautis pater, unde reuerti
|
130 |
wanneer de winterse Noordenwind de sterren verduistert;
maar bij rustig en kalm water steekt zijn oppervlak omhoog
en vormt een hoogst welkome halteplaats voor zonminnende meeuwen.
Hier plantte vader Aeneas als groene keerpaal de tak van een steeneik
het teken voor de schepelingen om te weten, vanwaar
|
scirent et longos ubi circumflectere cursus.
Tum loca sorte legunt ipsique in puppibus auro
ductores longe effulgent ostroque decori;
cetera populea uelatur fronde iuuentus
nudatosque umeros oleo perfusa nitescit.
|
135 |
te keren en de koers met een lange bocht om te leggen.
Dan loten zij om de startplaatsen en de stuurlieden nemen plaats
op de achterstevens, stralend van goud en purperen siersel;
de overige manschap tooit zich met populierenloof
en glimt door de olie, dik op hun naakte schouders.
|
Considunt transtris, intentaque bracchia remis;
intenti exspectant signum, exsultantiaque haurit
corda pauor pulsans laudumque arrecta cupido.
Inde ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes,
haud mora, prosiluere suis; ferit aethera clamor
|
140 |
Zij nemen plaats op de roeibanken, hun armen gestrekt naar de riemen;
gespannen wachten zij het startsein af; die spanning en ook
de begeerte naar roem zet hun hart op springen.
Dan, als de hoorn schallend het sein geeft, is het uit met het wachten:
allen vliegen vooruit van hun startplaats: zeemansgeschreeuw stijgt ten hemel
|
nauticus, adductis spumant freta uersa lacertis.
Infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit
conuulsum remis rostrisque tridentibus aequor.
Non tam praecipites biiugo certamine campum
corripuere ruuntque effusi carcere currus,
|
145 |
het zeewater schuimt, omwoeld door het trekken van hun armen.
Ze ploegen zij aan zij hun voren en heel het zeevlak splijt
in beroering gebracht door de riemen en de drietandige stevens.
Niet zó snel vliegen in een wedstrijd van tweespannen
de wagens over de grond als zij los zijn gegaan uit hun startkooi,
|
nec sic immissis aurigae undantia lora
concussere iugis pronique in uerbera pendent.
Tum plausu fremituque uirum studiisque fauentum
consonat omne nemus, uocemque inclusa uolutant
litora, pulsati colles clamore resultant.
|
150 |
en niet zó slaan de menners hun zwiepende zwepen
over de ontketende spannen en hangen voorover te ranselen.
Dan galmt heel het woud door enthousiast geroep van de kijkers
die hun helden oppeppen en hun roepen klinkt van de kustbocht
en als het de heuvels bereikt weerklinkt er de echo.
|
- Effugit ante alios primisque elabitur undis
turbam inter fremitumqueGyas;quem deindeCloanthus
consequitur, melior remis, sed pondere pinus
tarda tenet. Post hos aequo discrimine Pristis
Centaurusque locum tendunt superare priorem
|
155 |
- Snel vóór de anderen vaart vooraan in de golven
onder het gejuich van de massa Gyas; pal achter hem
jaagt dan Cloanthus met betere roeiers maar zijn boot is wel log
door zijn zware gewicht. Na hen pogen op gelijke afstand
Pristis en Centaurus elkaar de beste plaats af te troeven
|
et nunc Pristis habet, nunc uictam praeterit ingens
Centaurus, nunc una ambae iunctisque feruntur
frontibus et longa sulcant uada salsa carina.
Iamque propinquabant scopulo metamque tenebant,
cum princeps medioque Gyas in gurgite uictor
|
160 |
en nu eens lukt dat aan Pristis, dan weer schuift, eerst achterhaald,
de Centauruskolos voorbij, dan weer varen beide, de steven gelijk,
samen op en doorklieven met lange kiel de zoute deining.
En reeds naderden ze de klip en koersten aan op dit keerpunt,
toen Gyas, voorop en leider midden in de kolking
|
rectorem nauis compellat uoce Menoeten:
'Quo tantum mihi dexter abis? huc derige cursum;
litus ama et laeua stringat sine palmula cautes;
altum alii teneant.' Dixit; sed caeca Menoetes
saxa timens proram pelagi detorquet ad undas.
|
165 |
de stuurman van zijn schip, Menoetes, luidkeels toesnauwde:
'Waarom vaar je me zoveel naar rechts? Hierheen je koers;
meer naar de kust en laat ze met de linkerriem langs de klippen strijken;
laten de anderen maar de volle zee kiezen'. Aldus hij; maar Menoetes
bang voor onzichtbare riffen, stuurt de steven weg naar het diepe.
|
'Quo diuersus abis?' iterum 'pete saxa, Menoete!'
cum clamore Gyas reuocabat, et ecce Cloanthum
respicit instantem tergo et propiora tenentem.
Ille inter nauemque Gyae scopulosque sonantis
radit iter laeuum interior subitoque priorem
|
170 |
'Waar ga je nou toch heen?' klinkt het weer,'koers naar de klippen, Menoetes!'
brulde Gyas hem toe want nu ziet hij achter zich
Cloanthus vlak in zijn kielzog en dichter langs de klip naderbij komen
Die baant zich een weg tussen Gyas' schip bakboords en scheert
langs de bruisende klip binnendoor en schuift daar opeens
|
praeterit et metis tenet aequora tuta relictis.
Tum uero exarsit iuueni dolor ossibus ingens
nec lacrimis caruere genae, segnemque Menoeten
oblitus decorisque sui sociumque salutis
in mare praecipitem puppi deturbat ab alta;
|
175 |
hem voorbij en, het keerpunt genomen, ligt hij in veilig diep water.
Toen greep echt een een helse afgunst de man in zijn merg
en zijn kaken dropen van tranen en, zonder te denken
aan eigen prestige of het behoud van zijn mannen, duwde hij
de laffe Menoetes voorover van de hoge achterplecht in zee;
|
ipse gubernaclo rector subit, ipse magister
hortaturque uiros clauumque ad litora torquet.
At grauis ut fundo uix tandem redditus imo est
iam senior madidaque fluens in ueste Menoetes
summa petit scopuli siccaque in rupe resedit.
|
180 |
zelf neemt de kapitein nu de plaats van de stuurman en als stuurman
jut hij zijn manschappen op, zet koers naar de kustlijn.
Maar Menoetes komt toch met veel moeite uit de diepte weer boven,
hij is al ouder en drijft in zijn zeiknatte plunje
smaar haalt toch de klip en hijgt uit op de top van het droge gesteente.
|
Illum et labentem Teucri et risere natantem
et salsos rident reuomentem pectore fluctus.
- Hic laeta extremis spes est accensa duobus,
Sergesto Mnestheique, Gyan superare morantem.
Sergestus capit ante locum scopuloque propinquat,
|
185 |
De Teucriërs gieren het uit om zijn val, brullen van het lachen om zijn zwemmen
en schuddebuiken als ze hem het zoute water uit zien kotsen.
- Nu vlamt een blije hoop op bij de twee achterblijvers,
Sergestus en Mnestheus, om Gyas bij deze vertraging alsnog te passeren.
Sergestus gaat voorop en nadert de keerklip,
|
nec tota tamen ille prior praeeunte carina;
parte prior, partim rostro premit aemula Pristis.
At media socios incedens naue per ipsos
hortatur Mnestheus: 'Nunc, nunc insurgite remis,
Hectorei socii, Troiae quos sorte suprema
|
190 |
toch ligt hij niet een hele lengte voor, slechts een stuk steekt vooruit,
Pristis, zijn rivaal, ligt halverwege met zijn punt.
Maar midden in het schip tussen zijn mannen doorlopend
vuurt Mnestheus hen aan: 'Nu, gooi je nu tegen de riemen,
Hectorische kompanen, die ik zelf via loting uitkoos in het doodsuur van Troje
|
delegi comites; nunc illas promite uires,
nunc animos, quibus in Gaetulis Syrtibus usi
Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis.
Non iam prima peto Mnestheus neque uincere certo
quamquam o-sed superent quibus hoc,Neptune,dedisti;
|
195 |
als mijn kameraden; laat nu dan je kracht zien,
nu ook je moed, die je ooit aan het licht bracht bij de Gaetulische Syrten
en op de Ionische Zee en de jagende golven van Malea.
Niet meer streef ik, Mnestheus, naar de zege, niet naar overwinning
hoewel ach - maar laten zij winnen aan wie u, Neptunus, dat gunt;
|
extremos pudeat rediisse: hoc uincite, ciues,
et prohibete nefas.' Illi certamine summo
procumbunt: uastis tremit ictibus aerea puppis
subtrahiturque solum, tum creber anhelitus artus
ridaque ora quatit, sudor fluit undique riuis.
|
200 |
maar wat een schande om als laatsten te finishen: bespaar me dat, burgers,
en verhinder die wandaad'. Zij krommen zich in uiterste poging:
het koperbeslagen achterschip siddert onder de enorme slagen
en de bodem wordt zichtbaar gemaald, dan treft een snel gehijg
hun leden en hete gezicht, zweet gutst overal in stromen van hen af.
|
Attulit ipse uiris optatum casus honorem:
namque furens animi dum proram ad saxa suburget
interior spatioque subit Sergestus iniquo,
infelix saxis in procurrentibus haesit.
Concussae cautes et acuto in murice remi
|
205 |
Vanzelf bracht het lot de mannen de gehoopte eer:
want terwijl Sergestus, razend, zijn voorsteven naar de klippen wendt
en binnendoor passeert over de hachelijke plaats,
blijft hij, onfortuinlijk, vastzitten op uitlopers van de klippen.
Het gesteente dreunt ervan en de riemen, die tegen het rif slaan,
|
obnixi crepuere inlisaque prora pependit.
Consurgunt nautae et magno clamore morantur
ferratasque trudes et acuta cuspide contos
expediunt fractosque legunt in gurgite remos.
At laetus Mnestheus successuque acrior ipso
|
210 |
knappen prompt af en de steven blijft na de klap hangen.
De schepelingen vliegen overeind en remmen af met een jammerschreeuw;
bomen met ijzerbeslag en stangen met scherpe punt
pakken ze vast en verzamelen de riemstukken in de kolking.
Maar Mnestheus straalt nu van vreugde en, nog verbetener door dit voorval,
|
agmine remorum celeri uentisque uocatis
prona petit maria et pelago decurrit aperto.
Qualis spelunca subito commota columba,
cui domus et dulces latebroso in pumice nidi,
fertur in arua uolans plausumque exterrita pennis
|
215 |
jaagt met zijn snelle rij roeiers en gewenste windkracht
naar het hellende zeevlak en vaart over open zee op het land af.
Zoals soms, plots opgeschrikt in een grotkloof een duif,
wier nest met schattige jongen daar zit, verstoken onder gesteente,
opspringt en verder het land over vliegt en in schrik met haar vleugels
|
dat tecto ingentem, mox aere lapsa quieto
radit iter liquidum celeris neque commouet alas:
sic Mnestheus, sic ipsa fuga secat ultima Pristis
aequora, sic illam fert impetus ipse uolantem.
Et primum in scopulo luctantem deserit alto
|
220 |
een luidruchtig gefladder in de holte laat horen, maar dan in de rustige lucht
een vloeiende weg glijdt zonder beweeg van haar snelle vleugels:
zo doorklieft Mnestheus snel met zijn Pristis het laatste stuk zee,
zo drijft de eerste krachtsexplosie haar vanzelf voort op haar vlucht.
En eerst laat hij Sergestus in diens worsteling op de hoge klip achter zich
|
Sergestum breuibusque uadis frustraque uocantem
auxilia et fractis discentem currere remis.
Inde Gyan ipsamque ingenti mole Chimaeram
consequitur; cedit, quoniam spoliata magistro est.
Solus iamque ipso superest in fine Cloanthus,
|
225 |
in de ondiepten: vergeefs roept hij om hulp
en neemt les in met gebroken riemen tempo versnellen .
Daarna achtervolgt hij Gyas aan boord van de reuze-Chimaera;
die moet wel wijken, beroofd als zij is van haar stuurman.
Alleen rest nu nog, vlak voor de finish, Cloanthus,
|
quem petit et summis adnixus uiribus urget.
- Tum uero ingeminat clamor cunctique sequentem
instigant studiis, resonatque fragoribus aether.
Hi proprium decus et partum indignantur honorem
ni teneant, uitamque uolunt pro laude pacisci;
|
230 |
daar jaagt hij op af en zet in met al zijn krachten.
- Dan eerst verdubbelt het geschreeuw en allen moedigen
uitzinnig de achtervolger aan, de lucht weerkaatst het geraas.
de voorsten verbijten zich als zij de eer die hen als koplopers toekomt
nu niet behouden, zij willen hun leven wel geven voor roem;
|
hos successus alit: possunt, quia posse uidentur.
Et fors aequatis cepissent praemia rostris,
ni palmas ponto tendens utrasque Cloanthus
fudissetque preces diuosque in uota uocasset:
'Di, quibus imperium est pelagi, quorum aequora curro,
|
235 |
de anderen voedt hun succes: zij kunnen, omdat zij denken te kunnen.
En vast hadden zij, met gelijke voorplecht de prijs samen behaald
als niet Cloanthus beide armen had uitgestrekt naar zee
en beden uit had gesproken en de goden geschenken beloofd had:
'Goden die heerst over zee, wier vlakten ik nu bevaar,
|
uobis laetus ego hoc candentem in litore taurum
constituam ante aras uoti reus, extaque salsos
proiciam in fluctus et uina liquentia fundam.'
Dixit, eumque imis sub fluctibus audiit omnis
Nereidum Phorcique chorus Panopeaque uirgo,
|
240 |
u zal ik royaal op de kust hier een glanzende stier offeren voor het altaar
bij verhoring van mijn gelofte, en de ingewanden uitstrooien
in de zoute baren en vloeiende wijn daarbij plengen'.
Zo sprak hij, en hem aanhoorde diep in het water,
heel het koor Nereïden en Phorcus en Panopea, het meisje ,
|
et pater ipse manu magna Portunus euntem
impulit: illa Noto citius uolucrique sagitta
ad terram fugit et portu se condidit alto.
Tum satus Anchisa cunctis ex more uocatis
uictorem magna praeconis uoce Cloanthum
|
245 |
en vader Portunus zelf duwde met zijn grote hand haar vooruit
bij het varen: het schip vluchtte sneller naar het land dan de Zuidenwind
en een gevederde pijl en liep diep de haven in.
Dan roept Anchises' zoon, na allen naar gebruik opgeroepen te hebben,
Cloanthus uit tot overwinnaar met de luide stem van een heraut
|
declarat uiridique aduelat tempora lauro,
muneraque in nauis ternos optare iuuencos
uinaque et argenti magnum dat ferre talentum.
Ipsis praecipuos ductoribus addit honores:
uictori chlamydem auratam, quam plurima circum
|
250 |
en bekranst zijn slapen met een groene lauriertak,
en hij laat voor elk schip drie stieren uitkiezen
en wijn en een groot gewicht aan zilver laat hij brengen.
Voor de kapiteins persoonlijk voegt hij daar opvallende eregaven aan toe:
voor de winnaar een vergulde chlamys die omzoomd wordt
|
purpura maeandro duplici Meliboea cucurrit,
intextusque puer frondosa regius Ida
uelocis iaculo ceruos cursuque fatigat
acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida
sublimem pedibus rapuit Iouis armiger uncis;
|
255 |
door een dubbele maeander van Meliboïsch purper,
ingeweven de koningszoon: op de bosrijke Ida
put die, fanatiek jagend, de snelle herten uit met zijn spies;
als levend staat hij afgebeeld en weg van de Ida de lucht in
rooft hem met zijn gekromde klauwen de arend, Juppiters helper;
|
longaeui palmas nequiquam ad sidera tendunt
custodes, saeuitque canum latratus in auras.
At qui deinde locum tenuit uirtute secundum,
leuibus huic hamis consertam auroque trilicem
loricam, quam Demoleo detraxerat ipse
|
260 |
vergeefs heffen de oude bewakers hun handen ten hemel
en geblaf van de honden raast woedend de lucht in.
Maar hem die met zijn kunde de tweede plaats verwierf
geeft hij een pantser cadeau, samengesteld uit driedubbele
gouden ringen, (zelf had hij het Demoleus als overwinnaar afgenomen
|
uictor apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,
donat habere, uiro decus et tutamen in armis.
Vix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant
multiplicem conixi umeris; indutus at olim
Demoleos cursu palantis Troas agebat.
|
265 |
bij de snelstromende Simoïs aan de voet van Iliums burcht),
een sieraad voor de man en bescherming in de strijd.
Met moeite droegen de dienaars Phegeus en Sagaris
het veelvoudig pantser, geschraagd door hun schouders; maar ooit
maakte Demoleus, hiermee omhuld, in draf jacht op Trojanen in de strijd.
|
Tertia dona facit geminos ex aere lebetas
cymbiaque argento perfecta atque aspera signis.
Iamque adeo donati omnes opibusque superbi
puniceis ibant euincti tempora taenis,
cum saeuo e scopulo multa uix arte reuulsus
|
270 |
Als derde prijs gaf hij twee bekkens van brons
en drinkschalen van zilver versierd met opliggende afbeeldingen.
En allen stapten, zo voorzien, en trots op hun prijzen
rond, hun slapen omwonden met purperen banden,
toen Sergestus, met veel kunst en moeite van de norse klip afgekomen,
|
amissis remis atque ordine debilis uno
inrisam sine honore ratem Sergestus agebat.
Qualis saepe uiae deprensus in aggere serpens,
aerea quem obliquum rota transiit aut grauis ictu
seminecem liquit saxo lacerumque uiator;
|
275 |
met verlies van zijn riemen kreupel door slechts één rij roeiers,
onder gehoon zijn schip eerloos kwam aanslepen.
Zoals vaak een slang op het wegdek,wanneer een bronzen wiel
dwars over hem heen is gereden of gewond door een zweepslag,
door de reiziger halfdood, gewond door een steen, wordt achtergelaten;
|
nequiquam longos fugiens dat corpore tortus
parte ferox ardensque oculis et sibila colla
arduus attollens; pars uulnere clauda retentat
nexantem nodis seque in sua membra plicantem:
tali remigio nauis se tarda mouebat;
|
280 |
vergeefs probeert hij weg te komen met veel gekronkel van zijn lijf,
enerzijds woest en met vurige ogen zijn sissende nek opheffend,
anderzijds blijft hij, verminkt door zijn wond, kronkelen
en wringt hij zijn lichaam in bochten:
met zulke roeibewegingen bewoog het schip zich traag voort:
|
uela facit tamen et uelis subit ostia plenis.
Sergestum Aeneas promisso munere donat
seruatam ob nauem laetus sociosque reductos.
Olli serua datur operum haud ignara Mineruae,
Cressa genus, Pholoe, geminique sub ubere nati.
|
285 |
toch hijst hij de zeilen en komt met volle zeilen op de havenmonding af.
Aeneas beloont Sergestus met de beloofde poedelprijs
blij dat het schip is behouden en de bemanning gered is.
Hij krijgt een slavin die verstand heeft van Minerva-werk,
Pholoë, van Kreta afkomstig, met een tweelingzoon aan haar boezem.
|
|
|
|
Aeneis 5,286 - 361
|
|
De hardloopwedstrijd.
|
- Hoc pius Aeneas misso certamine tendit
gramineum in campum, quem collibus undique curuis
cingebant siluae, mediaque in ualle theatri
circus erat; quo se multis cum milibus heros
consessu medium tulit exstructoque resedit.
|
290 |
- Nadat deze wedstrijd beëindigd was ging de plichtsgetrouwe Aeneas
naar een grasveld dat helemaal omgeven was door hellingen van heuvels
begroeid met bossen, en midden in het dal was een spektapelpiste;
daarheen begaf zich de held met vele duizenden
en nam plaats in hun midden op een geïmproviseerde zitplaats.
|
Hic, qui forte uelint rapido contendere cursu,
inuitat pretiis animos, et praemia ponit.
Undique conueniunt Teucri mixtique Sicani,
Nisus et Euryalus primi,
Euryalus forma insignis uiridique iuuenta,
|
295 |
Nu nodigt hij al wie maar wil mee te doen aan een wedren
en moedigt hen aan met prijzen en stelt die ten toon.
Van alle kanten stromen Teucriërs toe en met hen Sicilianen,
Nisus en Euryalus nemen het voortouw,
Euryalus valt op door zijn schoonheid en frisse jeugd,
|
Nisus amore pio pueri; quos deinde secutus
regius egregia Priami de stirpe Diores;
hunc Salius simul et Patron, quorum alter Acarnan,
alter ab Arcadio Tegeaeae sanguine gentis;
tum duo Trinacrii iuuenes, Helymus Panopesque
|
300 |
Nisus door zijn trouwe toewijding aan deze jongen; direct na hen
komt prins Diores uit het uitnemende geslacht van Priamus;
hem volgt Salius en ook Patron, van wie de één Acarnaan is,
de ander afkomstig uit Arcadië en het volk van Tegea;
dan volgen twee jonge mannen van Sicilië, Helymus en Panopés
|
adsueti siluis, comites senioris Acestae;
multi praeterea, quos fama obscura recondit.
Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus:
'Accipite haec animis laetasque aduertite mentes.
Nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit.
|
305 |
gewend aan de wouden, onafscheidelijk van de oudere Acestes;
dan ook vele anderen, wier naam niet meer voortleeft.
Aeneas sprak temidden van hen dan het volgende:
'Knoop wat ik zeg goed in je oren en houd het vast in je geest tot je vreugde.
Niemand van deze deelnemers zal zonder gave van mij weggaan.
|
Cnosia bina dabo leuato lucida ferro
spicula caelatamque argento ferre bipennem;
omnibus hic erit unus honos. Tres praemia primi
accipient flauaque caput nectentur oliua.
Primus equum phaleris insignem uictor habeto;
|
310 |
ieder zal ik twee Kretensische speren geven met ijzeren drijfwerk
en een tweesnijdende bijl met zilver versierd;
deze eer valt allen ten deel. De eerste drie zullen prijzen ontvangen
en hun hoofd zal omwonden worden met goudgele olijf.
De eerste zal, als winnaar, een paard krijgen met prachtige halster;
|
alter Amazoniam pharetram plenamque sagittis
Threiciis, lato quam circum amplectitur auro
balteus et tereti subnectit fibula gemma;
tertius Argolica hac galea contentus abito.'
- Haec ubi dicta, locum capiunt signoque repente
|
315 |
de tweede een koker met Thracische pijlen gevuld, zoals Amazones
ze dragen, er omheen loopt een brede gouden band
en een gesp met een edelsteen vormt de sluiting;
de derde moet tevreden zijn met deze helm uit Argos.'
- Zodra hij dit heeft gezegd, nemen ze hun plaats in en als het signaal klinkt,
|
corripiunt spatia audito limenque relinquunt,
effusi nimbo similes. Simul ultima signant,
primus abit longeque ante omnia corpora Nisus
emicat et uentis et fulminis ocior alis;
proximus huic, longo sed proximus interuallo,
|
320 |
schieten zij van de startlijn en rennen de baan op,
roffelen voort als een stortregen. Gelijkelijk prenten zij zich hun doel in.
Als eerste is Nisus weg en vóór alle anderen
flitst hij uit, sneller dan wind en de vleugels van bliksem;
het dichtst achter hem, het dichtst maar toch met een fikse achterstand,
|
insequitur Salius; spatio post deinde relicto
tertius Euryalus;
Euryalumque Helymus sequitur; quo deinde sub ipso
ecce uolat calcemque terit iam calce Diores
incumbens umero, spatia et si plura supersint
|
325 |
volgt hem Salius; daarachter als derde Euryalus
ook weer op afstand;
en Helymus jaagt weer op Euryalus; en op de voet, zie, vliegt hem na
en rent in zijn voetspoor Diores,
hij dringt tegen zijn schouder en als er meer ruimte zou zijn
|
transeat elapsus prior ambiguumque relinquat.
Iamque fere spatio extremo fessique sub ipsam
finem aduentabant, leui cum sanguine Nisus
labitur infelix, caesis ut forte iuuencis
fusus humum uiridisque super madefecerat herbas.
|
330 |
zou hij hem passeren en zijn vervaarlijke tegenstander achter zich laten.
En reeds kwamen zij in een eindsprint amechtig op de finish af,
toen Nisus ongelukkigerwijs uitgleed in wat glibberig bloed,
dat uitgerekend daar bij het slachten van runderen
op de grond was gespat en het jonge gras van boven nat gemaakt had.
|
Hic iuuenis iam uictor ouans uestigia presso
haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso
concidit immundoque fimo sacroque cruore.
Non tamen Euryali, non ille oblitus amorum:
nam sese opposuit Salio per lubrica surgens;
|
335 |
Hier kon de jongen, als winnaar al juichend, niet op de been blijven
bij zijn afzet tegen de grond maar voorover viel hij
in het smerige slijm en het gewijde bloed.
Toch is hij Euryalus niet vergeten, zijn hartsvriend:
want hij licht Salius een been terwijl hij in het gladde overeind komt;
|
ille autem spissa iacuit reuolutus harena,
emicat Euryalus et munere uictor amici
prima tenet, plausuque uolat fremituque secundo.
Post Helymus subit et nunc tertia palma Diores.
Hic totum caueae consessum ingentis et ora
|
340 |
die struikelt nu hals over kop de baan af in het fijne zand,
Euryalus schiet naar voren en, winnaar dank zij de hulp van zijn vriend,
houdt hij de eerste plaats en vliegt voort onder luide hoera's.
Na hem komt Helymus aan en dan als derde Diores.
Nu laat Salius de hele verzameling op de tribune
|
prima patrum magnis Salius clamoribus implet,
ereptumque dolo reddi sibi poscit honorem.
Tutatur fauor Euryalum lacrimaeque decorae,
gratior et pulchro ueniens in corpore uirtus.
Adiuuat et magna proclamat uoce Diores,
|
345 |
en vooral de oren van de oudsten zijn klachten luid horen:
hij eist de eer op die hem door een list is ontstolen.
Maar de sympathie begunstigt Euryalus en ook zijn vertederende tranen,
en zijn fierheid die huist in zijn mooie lichaam.
Ook komt Diores hem luidkeels te hulp,
|
qui subiit palmae frustraque ad praemia uenit
ultima, si primi Salio reddantur honores.
Tum pater Aeneas 'Vestra' inquit 'munera uobis
certa manent, pueri, et palmam mouet ordine nemo;
me liceat casus miserari insontis amici.'
|
350 |
die ging voor de zege maar ook nog de laatste prijs misloopt,
als de eerste aan Salius wordt gegeven.
Dan maant vader Aeneas: 'Jongens, jullie prijzen blijven in jullie handen,
zoveel is zeker, niemand mag de zege diskwalificeren;
maar laat ik de val van mijn onschuldige vriend mogen troosten'.
|
Sic fatus tergum Gaetuli immane leonis
dat Salio uillis onerosum atque unguibus aureis.
Hic Nisus 'Si tanta' inquit 'sunt praemia uictis,
et te lapsorum miseret, quae munera Niso
digna dabis, primam merui qui laude coronam
|
355 |
Met deze woorden gaf hij de geweldige huid van een Gaetulische leeuw,
zwaar van een gouden vacht en klauwen, aan Salius.
Hierop sprak Nisus: 'Als verliezers zo grote prijzen behalen,
en je begaan bent met struikelaars, wat voor passende geschenken
zul je dan niet aan Nisus toedelen, die de zegekroon roemrijk verdiende
|
ni me, quae Salium, fortuna inimica tulisset?'
Et simul his dictis faciem ostentabat et udo
turpia membra fimo. Risit pater optimus olli
et clipeum efferri iussit, Didymaonis artes,
Neptuni sacro Danais de poste refixum.
|
360 |
als mij niet eenzelfde tegenslag als Salius hem afgetroggeld had?'
En terwijl hij dit zei wees hij naar zijn gezicht en zijn ledematen
smerig van slijm. De vader lachtte hem monter toe
en liet een schild brengen, een werkstuk van Didymaoon,
ooit door de Grieken gesloopt van Neptunus' tempel.
|
|
Hoc iuuenem egregium praestanti munere donat.
|
|
Met dit fantastische geschenk begiftigde hij de uitstekende jongeman.
|
|
|
Aeneis 5,362 - 484
|
|
De bokswedstrijd.
|
- Post, ubi confecti cursus et dona peregit,
'Nunc, si cui uirtus animusque in pectore praesens,
adsit et euinctis attollat bracchia palmis':
sic ait, et geminum pugnae proponit honorem,
|
365 |
- Hierna, toen de wedloop beëindigd en de prijzen verdeeld waren,
sprak Aeneas: 'Laat nu aantreden wie over kracht en durf beschikt,
en zijn armen met omwonden handen aan wil bieden':
en hij stelde een tweevoudige prijs voor een vuistgevecht in het vooruitzicht,
|
uictori uelatum auro uittisque iuuencum,
ensem atque insignem galeam solacia uicto.
Nec mora; continuo uastis cum uiribus effert
ora Dares magnoque uirum se murmure tollit,
solus qui Paridem solitus contendere contra,
|
370 |
voor de overwinnaar een kalf, getooid met goud en offerband,
een zwaard en een prachtige helm als troost voor de verliezer.
Zonder te dralen steekt terstond met groot krachtsvertoon
Dares zijn kop op en en verheft zich onder bijval van de menigte,
daar hij toch als enige gewend was tegen een Paris te vechten,
|
idemque ad tumulum, quo maximus occubat Hector,
uictorem Buten immani corpore, qui se
Bebrycia ueniens Amyci de gente ferebat,
perculit et fulua moribundum extendit harena.
Talis prima Dares caput altum in proelia tollit,
|
375 |
hij ook versloeg bij de grafheuvel, waarin de zeer grote Hector lag,
de 'onoverwinlijke' Butes met diens kolossale lijf, die zich,
komend uit de Bebrycerstam van Amycus, aanbood,
hij sloeg hem tot moes en legde hem, zieltogend, in het gelige zand.
Zó steekt Dares zijn nek uit en biedt aan de strijd te beginnen,
|
ostenditque umeros latos alternaque iactat
bracchia protendens et uerberat ictibus auras.
Quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto
audet adire uirum manibusque inducere caestus.
Ergo alacris cunctosque putans excedere palma
|
380 |
toont zijn brede schouders en slaat afwisselend zijn armen
vooruit en geselt de lucht met zijn slagen.
Voor hem wordt een tegenstander gezocht; niemand uit de zo grote menigte
durft zich tegen de man op te stellen en zijn handen in de boksbeugel te steken.
Dus stelt hij zich monter op voor Aeneas, van mening dat niemand
|
Aeneae stetit ante pedes, nec plura moratus
tum laeua taurum cornu tenet atque ita fatur:
'Nate dea, si nemo audet se credere pugnae,
quae finis standi? quo me decet usque teneri?
ducere dona iube.' Cuncti simul ore fremebant
|
385 |
de zege op wil eisen, en zonder dralen pakt hij
met zijn linker de stier bij de hoorn en zegt:
'Godenzoon, als niemand zich aan een gevecht durft te wagen,
wat sta ik hier dan? hoe lang moet ik hier dan nog wachten?
Laat mij de beloningen maar meenemen'. En meteen vallen
|
Dardanidae reddique uiro promissa iubebant.
- Hic grauis Entellum dictis castigat Acestes,
proximus ut uiridante toro consederat herbae:
'Entelle, heroum quondam fortissime frustra,
tantane tam patiens nullo certamine tolli
|
390 |
de Dardanen hem bij en roepen de man het beloofde te geven.
- Nu roept de serieuze Acestes Entellus tot de orde,
zoals die naast hem was gaan zitten op het groene grasbed:
'Entellus, vergeefs ooit genoemd de dapperste held,
ga je zo lijdzaam toezien hoe zonder slag of stoot zo kostbare prijzen
|
dona sines? Ubi nunc nobis deus ille, magister
nequiquam memoratus, Eryx? Ubi fama per omnem
Trinacriam et spolia illa tuis pendentia tectis?'
Ille sub haec: 'Non laudis amor nec gloria cessit
pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta
|
395 |
weggekaapt worden? Waar blijft nu die god van ons, Eryx,
vergeefs jouw meester genoemd? Waar blijft nou jouw roem
op heel Sicilië en al die buitgemaakte trofeeën verzameld in je woning?
Hierop zijn antwoord: 'Niet is mijn begeerte naar eer of roem verdwenen,
door vrees verjaagd; maar echt, mijn bloed stokt kil in trage ouderdom
|
sanguis hebet, frigentque effetae in corpore uires.
Si mihi quae quondam fuerat quaque improbus iste
exsultat fidens, si nunc foret illa iuuentas,
haud equidem pretio inductus pulchroque iuuenco
uenissem, nec dona moror.' Sic deinde locutus
|
400 |
en de kracht in mijn lijf is stroef en verbruikt.
Als ik nu nog de kracht had van ooit, waarop die braller daar
zich beroemt, als ik nu nog die jeugd had,
dan zou ik heus niet, gelokt door de prijs van een mooie stier
aangetreden zijn, want niet zit ik te springen om prijzen'. Met deze woorden
|
in medium geminos immani pondere caestus
proiecit, quibus acer Eryx in proelia suetus
ferre manum duroque intendere bracchia tergo.
Obstipuere animi: tantorum ingentia septem
terga boum plumbo insuto ferroque rigebant.
|
405 |
werpt hij twee beugels de kring in, zwaar van gewicht,
waarmee de felle Eryx het gevecht placht aan te gaan
en zijn armen met harde huid placht te omwikkelen .
Men houdt de adem in: zeven reusachtige runderhuiden
staan stijf van het lood en het ijzer dat erop genaaid zit.
|
Ante omnis stupet ipse Dares longeque recusat,
magnanimusque Anchisiades et pondus et ipsa
huc illuc uinclorum immensa uolumina uersat.
Tum senior talis referebat pectore uoces:
'Quid, si quis caestus ipsius et Herculis arma
|
410 |
Meer nog dan allen is Dares verbluft en weigert beslist,
en de grootmoedige zoon van Anchises wendt dit gewicht
van reusachtige windsels naar alle zijden.
Dan spreekt vol emotie de oudste van de twee deze woorden:
'Wat nu, als men de boksbeugels, Hercules' wapens, gezien had
|
uidisset tristemque hoc ipso in litore pugnam?
Haec germanus Eryx quondam tuus arma gerebat
(sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro),
his magnum Alciden contra stetit, his ego suetus,
dum melior uiris sanguis dabat, aemula necdum
|
415 |
en de droeve strijd, gevoerd op deze kust?
Deze uitrusting droeg ooit jouw broer Eryx
(je kunt nog zijn bloed erop zien en zijn verpletterde hersens)
hiermee stelde hij zich op tegen Alcides, hiermee was ikzelf getooid
zolang warmer bloed mij nog krachten verschafte en de vijandige ouderdom
|
temporibus geminis canebat sparsa senectus.
Sed si nostra Dares haec Troius arma recusat
idque pio sedet Aeneae, probat auctor Acestes,
aequemus pugnas. Erycis tibi terga remitto
(solue metus), et tu Troianos exue caestus.'
|
420 |
nog niet mijn beide slapen met grijs doorspekte.
Maar als de Trojaan Dares deze uitrusting van ons afwijst
en Aeneas zich daarbij neerlegt, dan, als promotor Acestes dit goedkeurt,
laten we dan de strijd gelijk maken. Ik ontsla je van de huiden van Eryx,
[wees maar niet bang], en leg jij dan je Trojaanse caestus af'.
|
Haec fatus duplicem ex umeris reiecit amictum
et magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque
exuit atque ingens media consistit harena.
Tum satus Anchisa caestus pater extulit aequos
et paribus palmas amborum innexuit armis.
|
425 |
Met deze woorden werpt hij zijn dubbele mantel af van zijn schouders
en brengt zijn geweldige ledematen tevoorschijn, zijn grote botten en armen,
en neemt, reusachtig, plaats in het midden van de piste.
Dan laat de zoon van Anchises gelijke handpantsers halen
en knoopt diezelfde uitrusting om, om de handen van beiden.
|
Constitit in digitos extemplo arrectus uterque
bracchiaque ad superas interritus extulit auras.
Abduxere retro longe capita ardua ab ictu
immiscentque manus manibus pugnamque lacessunt,
ille pedum melior motu fretusque iuuenta,
|
430 |
Meteen nemen beiden hun plaats in, gespitst, op hun tenen,
en heffen onbewogen hun armen ten hemel.
Zij houden hun hoofd hoog,ver naar achter, buiten bereik van slagen
en brengen hun handen bijeen en dagen tot strijd uit,
de één sneller ter been en vertrouwend op zijn jeugd,
|
hic membris et mole ualens; sed tarda trementi
genua labant, uastos quatit aeger anhelitus artus.
Multa uiri nequiquam inter se uulnera iactant,
multa cauo lateri ingeminant et pectore uastos
dant sonitus, erratque auris et tempora circum
|
435 |
de ander meer mans door zijn reusachtige lichaam; maar, zijn tragere benen
onvast, siddert hij; een schurende adem schokt zijn enorme lichaam.
Veel slagen wisselen de mannen uit zonder effect
veel andere treffen de holle flank en dreunen luid
op hun borst, vaak wervelt om hun oren en slapen een vuist,
|
crebra manus, duro crepitant sub uulnere malae.
Stat grauis Entellus nisuque immotus eodem
corpore tela modo atque oculis uigilantibus exit.
Ille, uelut celsam oppugnat qui molibus urbem
aut montana sedet circum castella sub armis,
|
440 |
onder harde treffers kraken hun kaken.
Entellus staat pal en onbeweeglijk met zijn lichaam
en slechts door zijn waakzame ogen ontwijkt hij de beugels.
Dares speurt, als wie met dammen een hooggelegen stad bestookt
of gewapenderhand een vesting belegert, hoog in het gebergte,
|
nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat
arte locum et uariis adsultibus inritus urget.
Ostendit dextram insurgens Entellus et alte
extulit, ille ictum uenientem a uertice uelox
praeuidit celerique elapsus corpore cessit;
|
445 |
nu loert hij deze toegangsmogelijkheid af, dan weer die en listig
zoekt hij elke plek af en dringt met allerlei uitvallen op.
Oprijzend schudt Entellus zijn rechtervuist en haalt hoog uit,
maar de ander voorziet de slag die van boven op hem afkomt
en springt opzij en glipt weg met zijn snelle lichaam;
|
Entellus uiris in uentum effudit et ultro
ipse grauis grauiterque ad terram pondere uasto
concidit, ut quondam caua concidit aut Erymantho
aut Ida in magna radicibus eruta pinus.
Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes;
|
450 |
Entellus treft slechts lucht met alle kracht en door zijn eigen geweld,
zelf zwaar, valt hij zwaar door ook nog het beugelgewicht
op de grond, zoals soms op de Erymanthus of de grote Ida
een reusachtige pijnboom, ontworteld en hol, neerstort.
Begeesterd springen de Teucriërs op en ook de Sicilische mannen;
|
it clamor caelo primusque accurrit Acestes
aequaeuumque ab humo miserans attollit amicum.
At non tardatus casu neque territus heros
acrior ad pugnam redit ac uim suscitat ira;
tum pudor incendit uiris et conscia uirtus,
|
455 |
hun geschreeuw stijgt omhoog en als eerste snelt Acestes nu toe
en vol deernis tilt hij zijn bevriende leeftijdgenoot op van de grond.
Maar door zijn val niet geremd, niet geschrokken,
stort de held zich weer in de strijd en zijn woede voedt zijn kracht;
gêne en het besef van zijn reputatie staalt zijn durf
|
praecipitemque Daren ardens agit aequore toto
nunc dextra ingeminans ictus, nunc ille sinistra.
Nec mora nec requies: quam multa grandine nimbi
culminibus crepitant, sic densis ictibus heros
creber utraque manu pulsat uersatque Dareta.
|
460 |
en laaiend drijft hij een struikelende Dares rond over het strijdperk,
nu eens zijn slagen verdubbelend op rechts, dan weer op links.
En hij weet van geen pauze of rustpunt: dicht als een wolkbreuk
met hagel daken ranselt, zo vaak treft de held met een regen van slagen
van elk van zijn handen Dares en drijft hem rond.
|
Tum pater Aeneas procedere longius iras
et saeuire animis Entellum haud passus acerbis,
sed finem imposuit pugnae fessumque Dareta
eripuit mulcens dictis ac talia fatur:
'Infelix, quae tanta animum dementia cepit?
|
465 |
Dan duldt Aeneas niet langer dat de woedeuitbarstingen nog voortgaan
en dat Entellus tekeer gaat met ontketend gemoed:
hij maakt een eind aan de strijd en ontzet de uitgeputte Dares
sussend met woorden en spreekt als volgt:
'Ongeluksvogel, wat een verdwazing heeft bezit van je genomen?
|
Non uiris alias conuersaque numina sentis?
Cede deo.' Dixitque et proelia uoce diremit.
Ast illum fidi aequales genua aegra trahentem
iactantemque utroque caput crassumque cruorem
ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes
|
470 |
Merk je dan niet dat er andere krachten spelen en de goden tegen je zijn?
Wijk voor de godheid'. En met deze woorden beëindigde hij de strijd.
Maar Dares die zijn knikkende knieën nog nauwelijks dragen
en die zijn hoofd naar weerskanten schudt en gestold bloed uit zijn mond spuwt
- en tussen dat bloed zitten zijn tanden - leiden zijn trouwe vrienden weg
|
ducunt ad nauis; galeamque ensemque uocati
accipiunt, palmam Entello taurumque relinquunt.
Hic uictor superans animis tauroque superbus
'Nate dea, uosque haec' inquit 'cognoscite, Teucri,
et mihi quae fuerint iuuenali in corpore uires
|
475 |
naar de schepen; Aeneas roept hen en zij nemen helm en zwaard in ontvangst,
de zegepalm en het zwaard laten zij aan Entellus.
Deze, overwinnaar, vol van zijn zege en trots op zijn stier,
zegt: 'Godenzoon en overige Teucers, erken,
wat ook ik voor krachten had in mijn lijf toen ik jong was
|
et qua seruetis reuocatum a morte Dareta.'
Dixit, et aduersi contra stetit ora iuuenci
qui donum astabat pugnae, durosque reducta
librauit dextra media inter cornua caestus
arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro:
|
480 |
en uit wat voor dood jullie Dares nu redden".
Dat zei hij en ging staan voor de kop van zijn stier,
zijn zegetrofee, en hij haalde uit met zijn rechtse en plantte
de harde caestus midden tussen de hoorns,
van boven af, sloeg door de botten tot in de hersens:
|
sternitur exanimisque tremens procumbit humi bos.
Ille super talis effundit pectore uoces:
'Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis
persoluo; hic uictor caestus artemque repono.'
|
|
de stier valt neer en strekt zich met een doodstuip uit op de grond.
Hij spreekt daarbij de volgende woorden uit het diepst van zijn hart:
'Ik breng, Eryx, dit offer voor jou, beter dan de dood van Dares;
maar nu, als overwinnaar, leg ik de caestus en de bokskunst af'.
|
|
|
Aeneis 5,485 - 544
|
|
Het boogschieten.
|
- Protinus Aeneas celeri certare sagitta
inuitat qui forte uelint et praemia dicit,
ingentique manu malum de naue Seresti
erigit et uolucrem traiecto in fune columbam,
quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto.
Conuenere uiri deiectamque aerea sortem
|
490 |
Direct hierna roept Aeneas al wie maar wil op tot een wedstrijd
met de pijlsnelle boog en looft ook hiervoor prijzen uit,
en met zijn forse hand richt hij de mast van het schip van Serestus op
en hangt een duif aan een touw, vastgebonden
aan de top van de mast, om de pijl op te richten.
Van alle kanten verzamelen ze zich en in een bronzen helm gaan de loten
|
accepit galea, et primus clamore secundo
Hyrtacidae ante omnis exit locus Hippocoontis;
quem modo nauali Mnestheus certamine uictor
consequitur, uiridi Mnestheus euinctus oliua.
Tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater,
|
495 |
voor de trekking en als eerste springt eruit - onder goedkeurend geroep -
het rangnummer één voor Hippocoon, Hyrtacus' zoon;
op hem volgt Mnestheus, zo pas nog een winnaar in de roeikamp,
Mnestheus, bekranst met zijn groene olijftak.
De derde wordt Eurytion, jouw broer, zeer vermaarde Pandarus,
|
Pandare, qui quondam iussus confundere foedus
in medios telum torsisti primus Achiuos.
Extremus galeaque ima subsedit Acestes,
ausus et ipse manu iuuenum temptare laborem.
Tum ualidis flexos incuruant uiribus arcus
|
500 |
die, bevolen de afspraak te schenden, als eerste je speer
tussen de Achiven geslingerd hebt.
Als laatste komt onderuit de helm Acestes te voorschijn
die het aandurfde persoonlijk deze prestatie van jongeren te ondernemen.
Dan spannen de mannen hun boog met krachtsvertoon
|
pro se quisque uiri et depromunt tela pharetris,
primaque per caelum neruo stridente sagitta
Hyrtacidae iuuenis uolucris diuerberat auras,
et uenit aduersique infigitur arbore mali.
Intremuit malus micuitque exterrita pennis
|
505 |
ieder voor zich en halen hun pijlen uit de kokers,
en het eerst splijt de gevederde pijl van Hyrtacus' zoon,
het zwerk ingeschoten vanaf de snorrende pees, de vluchtige lucht vaneen,
en bereikt wel het doel maar blijft in de mastboom steken.
Een siddering vaart door de mast en de vogel klapwiekt angstig,
|
ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu.
Post acer Mnestheus adducto constitit arcu
alta petens, pariterque oculos telumque tetendit.
Ast ipsam miserandus auem contingere ferro
non ualuit; nodos et uincula linea rupit
|
510 |
geschrokken, en heel de kring dreunt van donderend applaus.
Daarna stelt, gretig, Mnestheus zich op en mikt met gespannen boog
omhoog, zijn ogen en pijl houdt hij gelijkelijk gespannen.
Maar, helaas, hij is niet in staat de vogel zelf met de pijlpunt
te raken; hij snijdt wel de knoop van het touw door
|
quis innexa pedem malo pendebat ab alto;
illa Notos atque atra uolans in nubila fugit.
Tum rapidus, iamdudum arcu contenta parato
tela tenens, fratrem Eurytion in uota uocauit,
iam uacuo laetam caelo speculatus et alis
|
515 |
waarmee die vast in de top van de mast hangt gebonden;
meteen vliegt hij de wind tegemoet en de donkere wolken.
Dan roept Eurytion zijn broer aan en snel
- zijn pijl op de boog al lang in de aanslag -
heeft hij de vogel, die zich al verheugt in de vrije lucht, in het vizier
|
plaudentem nigra figit sub nube columbam.
Decidit exanimis uitamque reliquit in astris
aetheriis fixamque refert delapsa sagittam.
- Amissa solus palma superabat Acestes,
qui tamen aerias telum contendit in auras
|
520 |
en hij doorboort de duif, klapperend met zijn vleugels onder de sombere lucht.
Morsdood valt hij neer en laat zijn leven achter
hoog in de lucht, in zijn val brengt hij de vastgepriemde pijl terug.
- Alleen bleef nu Acestes over, terwijl de erepalm al gewonnen was,
toch richt hij zijn pijl in de hoogte,
|
ostentans artemque pater arcumque sonantem.
Hic oculis subitum obicitur magnoque futurum
augurio monstrum; docuit post exitus ingens
seraque terrifici cecinerunt omina uates.
Namque uolans liquidis in nubibus arsit harundo
|
525 |
als veteraan demonstrerend zijn kunde met de zoevende boog.
Nu deed zich aan hun ogen een voorteken voor
met grote betekenis voor hun toekomst; dat leerde de afloop
vol ontzag duidden zieners de latere uitkomst.
Want in zijn vlucht door de ijle wolkpluimen
|
signauitque uiam flammis tenuisque recessit
consumpta in uentos, caelo ceu saepe refixa
transcurrunt crinemque uolantia sidera ducunt.
Attonitis haesere animis superosque precati
Trinacrii Teucrique uiri, nec maximus omen
|
530 |
trok hij een kielzog van vuur, verschraalde en verdween,
verteerd in de wind, zoals vaak kometen in hun vlucht
aan de hemelkoepel een staart trekken.
Met bonzend hart staan verbijsterd en bidden tot de goden
de Sicilianen en Teucers, en niet miskent de grote Aeneas
|
abnuit Aeneas, sed laetum amplexus Acesten
muneribus cumulat magnis ac talia fatur:
'Sume, pater, nam te uoluit rex magnus Olympi
talibus auspiciis exsortem ducere honores.
Ipsius Anchisae longaeui hoc munus habebis,
|
535 |
het teken en omhelst de stralende Acestes,
overlaadt hem met geschenken en voegt eraan toe:
'Accepteer dit, vader, want de grote koning van de Olympus
heeft jou, buiten meedingen, met dit teken eer willen bewijzen.
Van de hoogbejaarde Anchises zelf krijg je dit ten geschenke,
|
cratera impressum signis, quem Thracius olim
Anchisae genitori in magno munere Cisseus
ferre sui dederat monimentum et pignus amoris.'
Sic fatus cingit uiridanti tempora lauro
et primum ante omnis uictorem appellat Acesten.
|
540 |
een mengvat gedreven met afbeeldingen, dat eens de Thraciër Cisseus
mijn vader Anchises geschonken had, een schitterend cadeau,
een herinnering aan hemzelf en een onderpand van zijn vriendschap'.
Met deze woorden omkranste hij zijn slapen met groene laurier
en riep vóór alle anderen Acestes tot winnaar uit.
|
Nec bonus Eurytion praelato inuidit honori,
quamuis solus auem caelo deiecit ab alto.
Proximus ingreditur donis qui uincula rupit,
extremus uolucri qui fixit harundine malum.
|
|
En ook de grootmoedige Eurytion misgunde hem de voorrangseer niet,
ofschoon toch hij alleen de vogel neerhaalde uit de hoge lucht.
Na hem valt in de prijzen die het touw aan flarden schoot,
en de poedelprijs krijgt de man die de mast met zijn pijl wist te treffen.
|
|
|
Aeneis 5, 545 - 603
|
|
Het ruiterspel.
|
- At pater Aeneas nondum certamine misso
custodem ad sese comitemque impubis Iuli
Epytiden uocat, et fidam sic fatur ad aurem:
'Vade age et Ascanio, si iam puerile paratum
agmen habet secum cursusque instruxit equorum,
ducat auo turmas et sese ostendat in armis
|
550 |
- Maar vader Aeneas maakt nog geen eind aan de spelen
en roept Epytus' zoon bij zich, de lijfwacht en makker
van de jonge Iulus, en fluistert hem vertrouwelijk toe:
'Ga eens snel naar Ascanius en als hij de groep jongens
rond zich paraat heeft en de paarden voor een rit gereed, laat hij dan,
ter ere van zijn grootvader, de eskadrons leiden en zich in gevechtsorde
|
dic' ait. Ipse omnem longo decedere circo
infusum populum et campos iubet esse patentis.
Incedunt pueri pariterque ante ora parentum
frenatis lucent in equis, quos omnis euntis
Trinacriae mirata fremit Troiaeque iuuentus.
|
555 |
tonen: dat is mijn boodschap'. Zelf beveelt hij al het toegestroomde volk
ver om hem heen uit de weg te gaan en de velden te ontruimen.
Daar komen de jongens en pralen voor de ogen der ouders
op hun getoomde paarden, hen begroet met gejuich
vol bewondering heel de jeugd van Sicilië en Troje.
|
Omnibus in morem tonsa coma pressa corona;
cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro,
pars leuis umero pharetras; it pectore summo
flexilis obtorti per collum circulus auri.
Tres equitum numero turmae ternique uagantur
|
560 |
Allen dragen, naar gewoonte, een geschoren krans op het hoofd;
eenieder draagt twee lansen van kornoeljehout met ijzeren punt,
een deel ook glanzende pijlkokers over de schouder; om hun hals hangt
een soepel gedraaide ketting met schakels van goud tot op hun borst.
Drie ruitersquadrons volgen hen en elk heeft een leider;
|
ductores; pueri bis seni quemque secuti
agmine partito fulgent paribusque magistris.
Una acies iuuenum, ducit quam paruus ouantem
nomen aui referens Priamus, tua clara, Polite,
progenies, auctura Italos; quem Thracius albis
|
565 |
telkens twee groepen van zes jongens volgen ieder,
en in gedeeld gelid schitteren ze met even ervaren instructeurs.
Een linie juichende knapen, die de kleine Priamus aanvoert,
- zijn naam roept zijn grootvader terug - jouw vermaarde zoon,
Polites, in de toekomst een aanwinst voor Italia; hem draagt
|
portat equus bicolor maculis, uestigia primi
alba pedis frontemque ostentans arduus albam.
Alter Atys, genus unde Atii duxere Latini,
paruus Atys pueroque puer dilectus Iulo.
Extremus formaque ante omnis pulcher Iulus
|
570 |
een Thracische hengst, tweekleurig door witte vlekken,
wit zijn de randen boven de hoef en hij strekt hoog zijn witte voorhoofd.
De tweede is Atys, van wie de Latijnse Atiërs afstamden,
de kleine Atys, als knaap al bemind bij Iulus.
Als laatste, maar in uiterlijk mooier dan allen, rijdt Iulus
|
Sidonio est inuectus equo, quem candida Dido
esse sui dederat monimentum et pignus amoris.
Cetera Trinacriis pubes senioris Acestae
fertur equis.
- Excipiunt plausu pauidos gaudentque tuentes
|
575 |
op een Sidonisch paard, dat de stralende Dido
cadeau had gedaan als aandenken aan haar en bewijs van haar liefde.
De overige jongelui rijdt op Sicilische paarden
uit de stal van de oude Acestes.
- De Dardanen onthalen hen, schuchter, met bijval en het doet hun plezier
|
Dardanidae, ueterumque agnoscunt ora parentum.
Postquam omnem laeti consessum oculosque suorum
lustrauere in equis, signum clamore paratis
Epytides longe dedit insonuitque flagello.
Olli discurrere pares atque agmina terni
|
580 |
bij het kijken de trekken van hun ouders te herkennen.
Wanneer ze, trots, de hele kring rond zijn gegaan op hun paarden
onder de blik van de hunnen, schreeuwt Epytus' zoon van ver
het commando dat het klaar is en knalt met zijn zweep.
Zij rijden in gelijke groepen uiteen en in formaties van telkens drie
|
diductis soluere choris, rursusque uocati
conuertere uias infestaque tela tulere.
Inde alios ineunt cursus aliosque recursus
aduersi spatiis, alternosque orbibus orbis
impediunt pugnaeque cient simulacra sub armis;
|
585 |
lossen de gelederen zich op, en op een volgend commando
draaien zij rond en vellen hun lansen.
Dan gaan ze een andere kant op en ook zo, op afstand,
hun tegenvoeters, en in wisselende kringen dringt de ene groep
aan tegen de andere en zo simuleren ze een gewapend gevecht;
|
et nunc terga fuga nudant, nunc spicula uertunt
infensi, facta pariter nunc pace feruntur.
Ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta
parietibus textum caecis iter ancipitemque
mille uiis habuisse dolum, qua signa sequendi
|
590 |
en nu eens geven zij hun rug bloot in een vlucht, dan weer richten zij,
'vijandig', hun lansen, tenslotte sluiten ze vrede en rijden zij aan zij voort.
Zoals, naar men zegt, ooit op het hoge Kreta een Labyrint
met ondoordringbare wanden een weg ingeweven had en
een bedriegelijk raadsel bezat van ontelbare gangen zodat hij onverbiddellijk
|
falleret indeprensus et inremeabilis error;
haud alio Teucrum nati uestigia cursu
impediunt texuntque fugas et proelia ludo,
delphinum similes qui per maria umida nando
Carpathium Libycumque secant luduntque per undas.
|
595 |
elk teken tot verdergaan frustreerde en een dwaaltocht onherroepelijk werd;
niet anders verwikkelen de zonen der Teucers hun sporen al rijdend
en weven vlucht en gevecht in spektakel dooreen,
als dolfijnen die, zwemmend, het water van de Carpathische en
Libysche zee, spelenderwijs met gespartel doorklieven.
|
Hunc morem cursus atque haec certamina primus
Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam,
rettulit et priscos docuit celebrare Latinos,
quo puer ipse modo, secum quo Troia pubes;
Albani docuere suos; hinc maxima porro
|
600 |
Deze parade-traditie en ook deze spelen hernieuwde
Ascanius het eerst toen hij Alba Longa met muren omgaf
en hij leerde de oudste Latijnen dit te vieren
zoals hijzelf als jongen dat deed en met hem de jeugd van Troje;
de Alba-bewoners leerden het de hunnen; van hen heeft het machtige Rome
|
accepit Roma et patrium seruauit honorem;
Troiaque nunc pueri, Troianum dicitur agmen.
Hac celebrata tenus sancto certamina patri.
|
|
het overgenomen en ter ere van de voorvaderen bewaard;
'Troja' is nu nog de naam van de jongens, 'Trojanum' van de parade.
Tot op heden worden de spelen nog gehouden voor de verheven vader.
|
|
|
|
|
Aeneis 5, 604 - 699
|
|
De scheepsbrand.
|
- Hinc primum Fortuna fidem mutata nouauit.
Dum uariis tumulo referunt sollemnia ludis
|
605 |
- Vanaf dit moment begon de Fortuin zich tegen te keren.
Terwijl bij de grafheuvel met allerlei spelen plechtigheid plaatsvond
|
Irim de caelo misit Saturnia Iuno
Iliacam ad classem uentosque aspirat eunti,
multa mouens necdum antiquum saturata dolorem.
Illa uiam celerans per mille coloribus arcum
nulli uisa cito decurrit tramite uirgo.
|
610 |
zond Saturnus' dochter Juno vanuit de hemel
Iris naar de vloot en blies haar wind toe bij haar tocht,
broedend op veel en nog niet haar aloude grieven verzadigd.
Dat meisje maakte een snelle tocht via de duizendkleurige boog,
door niemand gezien, en daalde vlug af langs die glijbaan.
|
Conspicit ingentem concursum et litora lustrat
desertosque uidet portus classemque relictam.
At procul in sola secretae Troades acta
amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum
pontum aspectabant flentes. Heu tot uada fessis
|
615 |
Zij bemerkte de geweldige bijeenkomst en speurde de kust af
en zag de haven verlaten, de vloot zonder bemanning.
Maar in de verte, op een verlaten deel van het strand, beweenden
de vrouwen in afzondering het verlies van Anchises, en allen tuurden,
in tranen over het zeediep; ach, zoveel zee nog te gaan wachtte de vermoeiden
|
et tantum superesse maris, uox omnibus una;
urbem orant, taedet pelagi perferre laborem.
Ergo inter medias sese haud ignara nocendi
conicit et faciemque deae uestemque reponit;
fit Beroe, Tmarii coniunx longaeua Dorycli,
|
620 |
en zoveel zee lag nog vóór hen, dat was dezelfde klacht bij allen ;
naar woonplaats snakten zij, ze hadden het gehad met het scheepswerk.
Ze begaf zich dan in hun midden, zich bewust van de schade die ze toebracht
en legde daarom haar uiterlijk en kleding van godin af;
ze deed zich voor als Beroe, de hoogbejaarde gade van Doryclus van de Tmarus,
|
cui genus et quondam nomen natique fuissent,
ac sic Dardanidum mediam se matribus infert.
'O miserae, quas non manus' inquit 'Achaica bello
traxerit ad letum patriae sub moenibus! o gens
infelix, cui te exitio Fortuna reseruat?
|
625 |
die in het verleden reputatie genoot om haar standing en kinderen,
zo dus begaf ze zich onder de Trojaanse moeders.
'O ongelukkigen, zei ze,'die geen Griekse hand in de oolog
de dood in heeft gesleept onder de muren van uw vaderland!
O droeve stam, welk einde houdt voor u het Lot nog in petto?
|
Septima post Troiae excidium iam uertitur aestas,
cum freta, cum terras omnis, tot inhospita saxa
sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum
Italiam sequimur fugientem et uoluimur undis.
Hic Erycis fines fraterni atque hospes Acestes:
|
630 |
Het zevende jaar na de ondergang van Troje verloopt al,
nu wij alle zeeën en landen bezwerven, zoveel ontoegankelijke klippen
en weergrilligheden trotseren, terwijl we over onmetelijke deining
een Italia najagen dat steeds maar weer wijkt voor ons, een speelbal der golven.
Hier is het gebied van een broederlijk Eryx, een gastvrije Acestes:
|
quis prohibet muros iacere et dare ciuibus urbem?
o patria et rapti nequiquam ex hoste penates,
nullane iam Troiae dicentur moenia? nusquam
Hectoreos amnis, Xanthum et Simoenta, uidebo?
quin agite et mecum infaustas exurite puppis.
|
635 |
wie belet ons stadsmuren te bouwen en stedebewoners te worden?
O land der vaders en penaten, vergeefs ontrukt aan de vijand,
zullen dan nergens muren genoemd zijn naar Troje? Zal ik nergens
rivieren zien die een Hector oproepen, een Xanthus noch Simois?
Kom, vooruit, steek samen met mij de brand in die heilloze schepen.
|
Nam mihi Cassandrae per somnum uatis imago
ardentis dare uisa faces: "Hic quaerite Troiam;
hic domus est" inquit "uobis." Iam tempus agi res,
nec tantis mora prodigiis; en quattuor arae
Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat.'
|
640 |
Cassandra's schim is me namelijk in mijn slaap verschenen
en reikte mij brandende fakkels en zei: "Zoek hier een nieuw Troje;
hier is jullie thuis". Nu is het dus tijd om op te treden,
want een zo zwaar voorteken duldt geen uitstel. Kijk daar, vier altaren
voor Neptunus; de god zelf zorgt voor fakkels en daadkracht'.
|
Haec memorans prima infensum ui corripit ignem
sublataque procul dextra conixa coruscat
et iacit. Arrectae mentes stupefactaque corda
Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu,
Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix:
|
645 |
Met deze woorden greep zij als eerste gewelddadig het verterende vuur
haalde ver uit met haar rechterhand, zette af en zwaaide en
wierp. Het verstand van de Trojaansen was verbijsterd en hun harten verlamd.
Nu sprak één van de velen, de oudste,
Pyrgo, de voedster van zovele zonen van Priamus:
|
'Non Beroe uobis, non haec Rhoeteia, matres,
est Dorycli coniunx; diuini signa decoris
ardentisque notate oculos, qui spiritus illi,
qui uultus uocisque sonus uel gressus eunti.
Ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui
|
650 |
Niet staat hier vóór jullie Beroë, vrouwen, dit is geen Trojaanse,
of Doryclus' vrouw; let op de tekens van goddelijke status:
die fonkelende ogen, dat charisma,
dat gezicht en haar stemgeluid, haar gang.
Zelf ben ik zojuist bij Beroë vandaan gekomen,
|
aegram, indignantem tali quod sola careret
munere nec meritos Anchisae inferret honores.'
Haec effata.
At matres primo ancipites oculisque malignis
ambiguae spectare rates miserum inter amorem
|
655 |
ziek is ze en verstoord dat zij alleen moet ontbreken bij dit feest
voor Anchises en hem geen passend eerbewijs kan brengen'.
Dit waren haar woorden.
Maar de vrouwen, aanvankelijk in twijfel en aarzelend, keken met koele blik
naar de schepen, gevangen tussen treurig verlangen
|
praesentis terrae fatisque uocantia regna,
cum dea se paribus per caelum sustulit alis
ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.
Tum uero attonitae monstris actaeque furore
conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem,
|
660 |
naar het land waar ze waren en het rijk waar het lot hen naar toe riep,
toen de godin zich, in balans op haar vleugels, ten hemel verhief
en een reusachtige boog door de wolken kliefde.
Toen echt verbijsterd door het teken en gedreven door razernij,
schreeuwden ze luid en ontstaken hun fakkels aan het vuur in de tenten,
|
pars spoliant aras, frondem ac uirgulta facesque
coniciunt. Furit immissis Volcanus habenis
transtra per et remos et pictas abiete puppis.
- Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri
incensas perfert nauis Eumelus, et ipsi
|
665 |
anderen plunderden de altaren, wierpen lover, twijgen en fakkels.
Vulcanus raast voort, de teugels gevierd, door de banken
en riemen en het beschilderde hout van de achtersteven.
- Eumelus brengt het bericht van de brandende schepen
naar het graf van Anchises en de tribunes rondom het schouwspel,
|
respiciunt atram in nimbo uolitare fauillam.
Primus et Ascanius, cursus ut laetus equestris
ducebat, sic acer equo turbata petiuit
castra, nec exanimes possunt retinere magistri.
'Quis furor iste nouus? quo nunc, quo tenditis' inquit
|
670 |
ook zelf zien ze nu hoe de zwarte as in een rookpluim omhoog stijgt.
Voorop stuift Ascanius, zo uitgelaten als hij ook de ruiterstoet aanvoerde,
nu ijlings te paard naar het warrige scheepskamp en zijn instructeurs,
buiten adem, zijn niet in staat hem te kalmeren.
'Wat is dit voor ongehoorde razernij? Wat moet dit? Waar zijn jullie op uit?'
|
'Heu miserae ciues? non hostem inimicaque castra
Argiuum, uestras spes uritis. En, ego uester
Ascanius!'—galeam ante pedes proiecit inanem,
qua ludo indutus belli simulacra ciebat.
Accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.
|
675 |
roept hij, 'Ach, ongeluksvrouwen! Dit is geen vijand, geen vijandelijk kamp
van Grieken, jullie verbranden jullie bloedeigen hoop. Kijk dan,
hier sta ik, jullie Ascanius!' - en hij wierp voor hun voeten de schertshelm,
waarmee bekleed hij de schijnoorlog leidde.
Daar kwam Aeneas aan en met hem alle andere Trojanen.
|
Ast illae diuersa metu per litora passim
diffugiunt, siluasque et sicubi concaua furtim
saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
mutatae agnoscunt excussaque pectore Iuno est.
- Sed non idcirco flamma atque incendia uiris
|
680 |
Direct stoven zij naar alle kanten uiteen langs de kust,
en zochten de bossen op en verborgen zich in holen, als ze die
ergens vinden konden; ze schaamden zich voor hun daad en het daglicht,
en, weer bij zinnen, herkenden zij de hunnen, was Iuno hen niet meer meester.
- Maar daarmee nemen de laaiende vlammen nog niet in kracht af;
|
indomitas posuere; udo sub robore uiuit
stuppa uomens tardum fumum, lentusque carinas
est uapor et toto descendit corpore pestis,
nec uires heroum infusaque flumina prosunt.
Tum pius Aeneas umeris abscindere uestem
|
685 |
diep in het vochtige hout smeult het breewsel en braakt trage rook,
en langzaam maar zeker verteert de walm de schepen,
de vernieling daalt af tot overal in de kielen,
en de inspanning der mannen en het uitgestorte bluswater halen niets uit.
Dan scheurt de toegewijde Aeneas het kleed van zijn schouders
|
auxilioque uocare deos et tendere palmas:
'Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum
Troianos, si quid pietas antiqua labores
respicit humanos, da flammam euadere classi
nunc, pater, et tenuis Teucrum res eripe leto.
|
690 |
en roept de goden te hulp en strekt zijn handen uit in gebed:
'Juppiter, almachtige, als u nog niet alle Trojanen tot de laatste toe haat,
als enige toewijding als vroeger nog bekommernis draagt
om de mensen, geef dan dat vuur de vloot nu met rust laat,
vader, en ontruk de hachelijke staat van de Teucers aan de ondergang,
|
uel tu, quod superest, infesto fulmine morti,
si mereor, demitte tuaque hic obrue dextra.'
Vix haec ediderat cum effusis imbribus atra
tempestas sine more furit tonitruque tremescunt
ardua terrarum et campi; ruit aethere toto
|
695 |
of anders, als ik dat verdien, stuur wat nu nog rest
met uw vreselijke bliksem de dood in en begraaf het hier eigenhandig'.
Amper was hij uitgesproken of een zwarte storm van maatloze stortregens
plensde omlaag en van donder weergalmden
de heuvels en velden; uit heel het zwerk stroomde
|
turbidus imber aqua densisque nigerrimus Austris,
implenturque super puppes, semusta madescunt
robora, restinctus donec uapor omnis et omnes
quattuor amissis seruatae a peste carinae.
|
|
kolkend van water een stortbui, gitzwart van de winden,
en vol stroomden van boven de schepen, het halfverkoolde hout
werd doorweekt, totdat alle walm geblust was en alle schepen,
op vier na, van de ondergang waren gered.
|
- At pater Aeneas casu concussus acerbo
nunc huc ingentis, nunc illuc pectore curas
mutabat uersans, Siculisne resideret aruis
oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.
Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas
quem docuit multaque insignem reddidit arte—
|
705
|
- Maar vader Aeneas, geschokt door die wrange tegenslag,
woog weifelend zijn grote zorgen om en om in de geest,
vroeg zich af of hij op Sicilië zou blijven en zijn bestemming
laten varen, ofwel toch Italia zou pogen te bereiken.
Het volgende sprak toen de oudere Nautes, door de Tritoonse Pallas
onderwezen en vermaard in velerlei kundes, -
|
haec responsa dabat, uel quae portenderet ira
magna deum uel quae fatorum posceret ordo;
isque his Aenean solatus uocibus infit:
'Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque sequamur;
quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est.
|
710 |
zij gaf hem antwoorden in, ofwel wat de grote toorn der goden
van zins was, of wat de loop van het lot nu eenmaal vereiste;
hij sprak tot Aeneas met deze troostrijke woorden;
'Godinnezoon, laten we ons lot nu maar volgen, waarheen het ons stuurt;
hoe het ook zij, naar onze onontkoombare beschikking moeten we ons voegen.
|
Est tibi Dardanius diuinae stirpis Acestes:
hunc cape consiliis socium et coniunge uolentem,
huic trade amissis superant qui nauibus et quos
pertaesum magni incepti rerumque tuarum est.
Longaeuosque senes ac fessas aequore matres
|
715 |
Je hebt de Dardaan van goddelijke afkomst Acestes:
betrek deze bereidwillige vriend in je overleg en je plannen,
draag aan hem over die nog resten na verlies van hun schepen
en die van je grootse onderneming en je reizen genoeg hebben.
Zoek de hoogbejaarden en de zeemoede vrouwen uit
|
et quidquid tecum inualidum metuensque pericli est
delige, et his habeant terris sine moenia fessi;
urbem appellabunt permisso nomine Acestam.'
- Talibus incensus dictis senioris amici
tum uero in curas animo diducitur omnis;
|
720 |
en al wie in je gevolg verzwakt is en bang voor gevaren
en laat die hier in dit land maar, uitgeblust, wonen
in een stad met de naam Acesta, als hij dat tenminste gedoogt'.
- Door deze woorden van zijn oude vriend geprikkeld
werd hij pas echt in allerlei zorgen gedompeld.
|
Et Nox atra polum bigis subuecta tenebat.
visa dehinc caelo facies delapsa parentis
Anchisae subito talis effundere uoces:
'Nate, mihi uita quondam, dum uita manebat,
care magis, nate Iliacis exercite fatis,
|
725 |
Zwart stond de Nacht in haar tweespan al hoog aan de hemel,
toen kwam plots de verschijning omlaag van vader Anchises
en scheen deze woorden te spreken:
'Mijn zoon, ooit liever nog dan mijn leven toen ik dat nog bezat,
mijn zoon, door Trojes lot voortgejaagd, hierheen kom ik
|
imperio Iouis huc uenio, qui classibus ignem
depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est.
Consiliis pare quae nunc pulcherrima Nautes
dat senior; lectos iuuenes, fortissima corda,
defer in Italiam. Gens dura atque aspera cultu
|
730 |
in opdracht van Juppiter, die de brand op de vloot wist te blussen
en tenslotte toch medelijden toont vanuit zijn hoge hemel.
Geef gehoor aan het uitstekende advies dat de oude Nautes
je geeft; voer een uitgelezen groep jonge, dappere mannen
mee naar Italia. Een volk, hard en onbehouwen,
|
debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante
infernas accede domos et Auerna per alta
congressus pete, nate, meos. Non me impia namque
Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum
concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla
|
735 |
zul je in Latium moeten verslaan. Eerst echter moet je Dis' woning
der doden ingaan en via de diepe Avernus mij bezoeken.
Niet immers verblijf ik in de Tartarus der goddelozen,
die sombere schimmen, maar het heerlijk gezelschap der achtenswaardigen
is mij gegund: het Elysium. Hierheen zal de kuise Sibylle je voeren
|
nigrarum multo pecudum te sanguine ducet.
Tum genus omne tuum et quae dentur moenia disces.
Iamque uale; torquet medios Nox umida cursus
et me saeuus equis Oriens adflauit anhelis.'
Dixerat et tenuis fugit ceu fumus in auras.
|
740 |
na het offeren van veel bloed van zwarte schapen.
Dan zull je alles over je volk vernemen en wat voor stad je geschonken wordt.
Nu: vaarwel! De Nacht draait al dauwbrengend weg
en wild blaast de Morgen me toe met snuivende paarden'.
Na deze woorden vervluchtigde hij als rook in de wind.
|
Aeneas 'quo deinde ruis? quo proripis?' inquit,
'Quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?'
Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignis,
Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae
farre pio et plena supplex ueneratur acerra.
|
745 |
'Waar vlucht je heen? Waarnaartoe?', riep Aeneas,
Voor wie wijk je weg? Wie voorkomt onze omhelzing?'
Terwijl hij zo spreekt wekt hij het sluimerende vuur uit de as,
en eert Pergamus' Lar en het altaar van de oeroude Vesta
met gewijde gerst en wolken wierook als smekeling.
|
-Extemplo socios primumque accersit Acesten
et Iouis imperium et cari praecepta parentis
edocet et quae nunc animo sententia constet.
Haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes:
transcribunt urbi matres populumque uolentem
|
750 |
- Direct ontbiedt hij zijn reisgezellen en met name Acestes
en vertelt hen Juppiters opdracht en de voorschriften van
zijn dierbare vader en welk plan nu vaststaat in zijn geest.
Geen oponthoud kent deze plannen en Acestes steunt hem volkomen:
zij schrijven de vrouwen in voor de stad en ieder die wil
|
deponunt, animos nil magnae laudis egentis.
Ipsi transtra nouant flammisque ambesa reponunt
robora nauigiis, aptant remosque rudentisque,
exigui numero, sed bello uiuida uirtus.
Interea Aeneas urbem designat aratro
|
755 |
laten zij achter: mannen zonder behoefte aan roem.
Zelf herstellen zij de banken en repareren de geblakerde balken
op de schepen en zorgen voor riemen en tuig,
onaanzienlijk in aantal, maar blakend van mannelijke strijdlust.
Aeneas, intussen, zet met een ploeg het stadsareaal uit,
|
sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam
esse iubet. Gaudet regno Troianus Acestes
indicitque forum et patribus dat iura uocatis.
Tum uicina astris Erycino in uertice sedes
fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos
|
760 |
bij loting kent hij de kavels toe; noemt deze plek Ilium en een andere
moet Troje gaan heten. De Trojaan Acestes groeit in zijn koningschap
en wijst het forum aan en geeft vroede vaderen hun rechten.
Dan wordt op de top van de Eryx, de sterren nabij, een tempel gebouwd
voor Venus Idalia, en aan het graf van Anchises een priester
|
ac lucus late sacer additus Anchiseo.
- Iamque dies epulata nouem gens omnis, et aris
factus honos: placidi strauerunt aequora uenti
creber et aspirans rursus uocat Auster in altum.
Exoritur procurua ingens per litora fletus;
|
765 |
en ver rondom een heilig woud toegevoegd.
- Nu verbleef negen dagen al het volk tesamen, en op de altaren
werden eregaven geofferd: kalme winden effenden de zeeën
en een gestaag waaiende Zuidenwind noodde weer tot de zeevaart.
Toen rees langs de kromming der kust een geweldig gejammer;
|
complexi inter se noctemque diemque morantur.
Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam
uisa maris facies et non tolerabile nomen,
ire uolunt omnemque fugae perferre laborem.
Quos bonus Aeneas dictis solatur amicis
|
770 |
men omhelsde elkaar en draalde een dag en een nacht.
Zelfs de moeders en zij voor wie eens de aanblik der zee
bitter was en onverdraaglijk het woord al,
willen nu meegaan en elke beproeving van de tocht doorstaan.
Hen troost de goede Aeneas met vriendelijke woorden
|
et consanguineo lacrimans commendat Acestae.
Tris Eryci uitulos et Tempestatibus agnam
caedere deinde iubet soluique ex ordine funem.
Ipse caput tonsae foliis euinctus oliuae
stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos
|
775 |
en onder tranen beveelt hij ze aan bij zijn bloedverwant Acestes.
Daarop beveelt hij drie kalfjes te offeren aan Eryx en de Stormen een lam
en dan schip na schip de trossen te lossen.
Zelf staat hij, het hoofd omkranst met olijfblad,
hoog op de voorsteven, een schaal in de hand, en werpt
|
porricit in fluctus ac uina liquentia fundit.
Prosequitur surgens a puppi uentus euntis;
certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt.
- At Venus interea Neptunum exercita curis
adloquitur talisque effundit pectore questus:
|
780 |
offervlees in de zilte golven en plengt heldere wijn.
Een gunstige wind vanaf achter steekt op en begeleidt hen,
in wedijver treffen de schepelingen de zee en scheren over het water.
Maar Venus, intussen, door zorgen gekweld, wendt zich tot Neptunus
en recht uit haar hart uit zij deze klachten:
|
'Iunonis grauis ira neque exsaturabile pectus
cogunt me, Neptune, preces descendere in omnis;
quam nec longa dies pietas nec mitigat ulla,
nec Iouis imperio fatisque infracta quiescit.
Non media de gente Phrygum exedisse nefandis
|
785 |
'Juno's onbedaarlijke wrok en onverzoenlijke hart
dwingen mij, Neptunus, tot alle mogelijke beden mijn toevlucht te nemen;
haar stemt noch een lang tijdsverloop milder noch enige vorm van godsvrucht,
noch komt zij gebroken door Juppiters bevel of het noodlot tot rust.
Het is haar niet voldoende midden uit het Phrygische volk hun stad
|
urbem odiis satis est nec poenam traxe per omnem
reliquias Troiae: cineres atque ossa peremptae
insequitur. Causas tanti sciat illa furoris.
Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis
quam molem subito excierit: maria omnia caelo
|
790 |
vernietigd te hebben in haar godonwaardige haat en al wat van Troje nog rest
alle mogelijke straffen te geven: zelfs de as en de botten van de verloren stad
jaagt ze na. De reden voor zo'n razernij kan ze zelf slechts weten.
Zelf was je me onlangs getuige hoe ze in de Libysche zee
een onverwachte orkaan liet ontstaan: alle zee zwiepte ze hoog in het luchtruim;
|
miscuit Aeoliis nequiquam freta procellis,
in regnis hoc ausa tuis.
Per scelus ecce etiam Troianis matribus actis
exussit foede puppis et classe subegit
amissa socios ignotae linquere terrae.
|
795 |
tevergeefs vertrouwend op de stormkracht van Aeolus
waagde ze dat in jouw rijk.
Zie hoe ze ook misdadiglijk door het optreden van de Trojaanse vrouwen
de vloot, oh schande, in brand stak en door het verlies van schepen
ertoe dwong metgezellen achter te laten in een onbekend land.
|
Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas
uela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim,
si concessa peto, si dant ea moenia Parcae.'
Tum Saturnius haec domitor maris edidit alti:
'Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis,
|
800 |
Ik smeek je, laat het overige, wat jou betreft, veilig de zee oversteken
en de Laurentische Tiber bereiken,
als ik vraag wat geoorloofd is, als de Parcen daar een stad gunnen'.
Toen sprak Saturnus' zoon, heerser over de diepe zee, deze woorden:
'Alleszins is het terecht, Cytherische, mijn rijk te verouwen,
|
unde genus ducis. Merui quoque; saepe furores
compressi et rabiem tantam caelique marisque.
Nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor,
Aeneae mihi cura tui. Cum Troia Achilles
exanimata sequens impingeret agmina muris,
|
805 |
waaruit jij geboren werd. Verdiend heb ik het ook;
vaak heb ik stormen bedaard en grote razernij van hemel en zee.
Evenzo te land - Xanthus en Simoeis roep ik aan tot getuige -
was jouw Aeneas mij tot zorg, toen Achilles in Troje
het uitgeputte leger achtervolgde en binnen de muren joeg,
|
milia multa daret leto, gemerentque repleti
amnes nec reperire uiam atque euoluere posset
in mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti
congressum Aenean nec dis nec uiribus aequis
nube caua rapui, cuperem cum uertere ab imo
|
810 |
en duizenden doodde, en de stromen, met lijken gevuld,
hun klachten uitten en de Xanthus geen bedding meer kon vinden
en niet meer weg kon stromen naar zee: toen heb ik de sterke Pelide
Aeneas ontroofd, noch opgewassen in kracht noch beschermd door de goden,
maar ik hulde hem in een wolk, hoewel ik de muren van het meinedige Troje
|
structa meis manibus periurae moenia Troiae.
Nunc quoque mens eadem perstat mihi; pelle timores.
Tutus, quos optas, portus accedet Auerni.
Unus erit tantum amissum quem gurgite quaeres;
unum pro multis dabitur caput.'
|
815 |
gebouwd met mijn eigen handen, met de grond gelijk wilde maken.
Ook nu leeft diezelfde gezindheid bij mij voort; weg met je vrees!
Ongedeerd zal hij, zoals je wilt, de haven van Avernus bereiken.
Slechts één zal er zijn, die je, verloren in zee, missen zult;
één hoofd slechts zal gegeven worden voor velen'.
|
His ubi laeta deae permulsit pectora dictis,
iungit equos auro genitor, spumantiaque addit
frena feris manibusque omnis effundit habenas.
Caeruleo per summa leuis uolat aequora curru;
subsidunt undae tumidumque sub axe tonanti
|
820 |
Zodra hij zo het gemoed van de godin tot haar vreugde
gekalmeerd had, spande de god zijn paarden met goud in
en legde het bit aan in hun vurig schuimende bek en vierde de teugels
vrij in zijn handen. In zijn donkere wagen gleed hij licht over het zeeoppervlak:
de golven weken terug en het omstuimige water maakte plaats
|
sternitur aequor aquis, fugiunt uasto aethere nimbi.
Tum uariae comitum facies, immania cete,
et senior Glauci chorus Inousque Palaemon
Tritonesque citi Phorcique exercitus omnis;
laeua tenet Thetis et Melite Panopeaque uirgo,
|
825 |
onder de dreunende as, aan de hemel verdwijnen de wolken.
Dan volgde een bont gezelschap gevolg, een reusachtige menigte,
zowel het oude gevolg van Glaucus als Palaemon, de zoon van Ino
en de snelle Tritonen en heel het leger van Phorcus;
Thetis en Melite links alsook het jonge meisje Panopea,
|
Nisaee Spioque Thaliaque Cymodoceque.
- Hic patris Aeneae suspensam blanda uicissim
gaudia pertemptant mentem; iubet ocius omnis
attolli malos, intendi bracchia uelis.
Una omnes fecere pedem pariterque sinistros,
|
830 |
Nisaea en Spio en Thalia en Cymodoce.
- Nu doorstroomt de angstige geest van vader Aeneas weer
aangename vreugde; hij geeft opdracht alle masten te heffen
en de ra's te strekken voor de zeilen.
Allen gelijk zetten de broeken vast en nu tegelijk links
|
nunc dextros soluere sinus; una ardua torquent
cornua detorquentque; ferunt sua flamina classem.
Princeps ante omnis densum Palinurus agebat
agmen; ad hunc alii cursum contendere iussi.
Iamque fere mediam caeli Nox umida metam
|
835 |
dan weer rechts laten ze de schoten vieren; tegelijk draaien ze
de hoge gaffels en draaien weer terug: een gunstige bries drijft de vloot voort.
Als eerste vóór allen voerde Palinurus de drom schepen aan;
zijn koers moeten de anderen volgen.
Al bijna had de dauwbrengende Nacht het keerpunt aan de hemel bereikt
|
contigerat, placida laxabant membra quiete
sub remis fusi per dura sedilia nautae,
cum leuis aetheriis delapsus Somnus ab astris
aera dimouit tenebrosum et dispulit umbras,
te, Palinure, petens, tibi somnia tristia portans
|
840 |
en de schepelingen, verspreid aan de riemen over de harde banken,
ontspanden hun leden door de kalme rust,
toen de Slaap, slinks neergegleden van de sterrenhemel,
de duistere lucht wegschoof en de schaduwen verdreef,
op zoek naar jou, Palinurus; voor jou, onschuldige, een droeve sluimer
|
insonti; puppique deus consedit in alta
Phorbanti similis funditque has ore loquelas:
'Iaside Palinure, ferunt ipsa aequora classem,
aequatae spirant aurae, datur hora quieti.
Pone caput fessosque oculos furare labori.
|
845 |
aandragend; en op de hoge achtersteven nestelde zich de god,
gelijkend op Phorbas en uitte door diens mond gesmoes:
'Iasius' zoon Palinurus, de zeevlakten zelf vervoeren de vloot,
gelijkmatig blazen de winden, dit uur kan gegeven worden aan rust.
Leg je hoofd neer en gun je vermoeide ogen rust van hun inspanning.
|
Ipse ego paulisper pro te tua munera inibo.'
Cui uix attollens Palinurus lumina fatur:
'Mene salis placidi uultum fluctusque quietos
ignorare iubes? mene huic confidere monstro?
Aenean credam (quid enim?) fallacibus auris
|
850 |
Ik zal zelf voor jou een tijdje je taak waarnemen'.
Nauwelijks zijn ogen naar hem opheffend sprak Palinurus:
'Wil je dat ik doe alsof ik de aanblik van een kalme zee en rustig water
niet ken? Alsof ik dit grillig element vertrouw?
Zou ik Aeneas [waartoe?] aan schijnheilige lucht toevertrouwen,
|
et caeli totiens deceptus fraude sereni?'
Talia dicta dabat, clauumque adfixus et haerens
nusquam amittebat oculosque sub astra tenebat.
Ecce deus ramum Lethaeo rore madentem
uique soporatum Stygia super utraque quassat
|
855 |
zo vaak al misleid door bedrog van een zogenaamd rustige hemel?'
Dat gaf hij ten antwoord en, zijn helmstok stevig omklemmend,
veslapte hij geen moment en hield zijn ogen gericht op de sterren.
Zie, de god wreef een tak, nat van vocht uit de Lethe
en behekst met Stygische kracht, over beide zijn slapen,
|
tempora, cunctantique natantia lumina soluit.
Vix primos inopina quies laxauerat artus,
et super incumbens cum puppis parte reuulsa
cumque gubernaclo liquidas proiecit in undas
praecipitem ac socios nequiquam saepe uocantem;
|
860 |
en sloot zo de zwemmende ogen van de tegenstribbelaar.
Amper had de onverwachte slaap zijn leden ontspannen
en boog de god zich over hem, of hij stortte met een losgerukt deel
van de achtersteven, zijn stuurriem nog vast, voorover in het heldere water
terwijl hij vergeefs steeds opnieuw zijn vrienden te hulp riep;
|
ipse uolans tenuis se sustulit ales ad auras.
Currit iter tutum non setius aequore classis
promissisque patris Neptuni interrita fertur.
Iamque adeo scopulos Sirenum aduecta subibat,
difficilis quondam multorumque ossibus albos
|
865 |
Slaap zelf verhief zich op zijn tere vleugels de lucht in.
De vloot vervolgde zijn koers niet minder veilig op zee
en volgens de belofte van vader Neptunus zeilde zij onaangedaan voort.
En reeds kwam zij op haar vaart dicht bij de rotsen der Sirenen,
ooit gevaarlijk en wit van de botten van velen
|
(tum rauca adsiduo longe sale saxa sonabant),
cum pater amisso fluitantem errare magistro
sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis
multa gemens casuque animum concussus amici:
'O nimium caelo et pelago confise sereno,
nudus in ignota, Palinure, iacebis harena.'
|
871 |
(toen klonken nog slechts van verre de rotsen in de gestage branding),
toen vader Aeneas bemerkte dat zijn schip op drift geraakt was
na verlies van de stuurman en zelf bestuurde hij het op de nachtelijke golven,
luid jammerend en geschokt door het lot van zijn vriend:
'Oh,Palinurus, te groot was je vertrouwen in de hemel en de zee,
onbedekt zul je liggen op een onbekend strand'.
|
|
|
|