inreprehensa dabat populo responsa petenti;
prima fide vocisque ratae temptamina sumpsit
caerula Liriope, quam quondam flumine curvo
inplicuit clausaeque suis Cephisos in undis
vim tulit: enixa est utero pulcherrima pleno
infantem nymphe, iam tunc qui posset amari,
345
gaf daar zijn orakelspreuken aan mensen die hem vragen stelden.
De eerste die de betrouwbaarheid testte van zijn geachte uitspraken
was de waternimf Liriope, die eens omhelsd werd door de slingerende
stroom Cephisus en, gevangen in zijn water, was verkracht:
de mooie nimf, zwanger geraakt, baarde een zoon
op wie men toen al verliefd kon raken en
tempora maturae visurus longa senectae,
fatidicus vates 'si se non noverit' inquit.
vana diu visa est vox auguris: exitus illam
resque probat letique genus novitasque furoris.
350
gevraagd werd of hij het lang zou maken in wijze ouderdom,
orakelde die: 'Als hij zichzelf niet leert kennen'.
Lang is de uitspraak van de waarzegger als loos beschouwd:
maar zijn dood en vreemde waan heeft het bevestigd.
addiderat poteratque puer iuvenisque videri:
multi illum iuvenes, multae cupiere puellae;
sed fuit in tenera tam dura superbia forma,
nulli illum iuvenes, nullae tetigere puellae.
355
had toegevoegd en knaap en jonge man kon lijken,
begeerden hem veel jongens en veel meisjes;
maar in zijn prille schoonheid huisde een even grote eigendunk:
geen jongens en geen meisjes hebben hem geraakt.
vocalis nymphe, quae nec reticere loquenti
nec prior ipsa loqui didicit, resonabilis Echo.
Corpus adhuc Echo, non vox erat et tamen usum
garrula non alium, quam nunc habet, oris habebat,
360
een praatgrage nimf, die nooit geleerd heeft zich in te houden als iemand
spreekt,maar ook niet zelf het spreken te beginnen; de napraatster Echo.
Echo was toen nog lichaam, niet slechts klank en toch had ze,
babbelziek, hetzelfde praatgebruik als zij nu ook heeft:
fecerat hoc Iuno, quia, cum deprendere posset
sub Iove saepe suo nymphas in monte iacentis,
illa deam longo prudens sermone tenebat,
dum fugerent nymphae. postquam hoc Saturnia sensit,
365
Juno had daarvoor gezorgd, omdat, toen zij nimfen betrappen kon,
terwijl die, zoals vaak, onder haar Juppiter lagen,
zij de godin expres met langdurige prietpraat ophield
zodat de nimfen konden ontsnappen. Toen de Saturnische dit doorkreeg,
parva tibi dabitur vocisque brevissimus usus,'
reque minas firmat. tantum haec in fine loquendi
ingeminat voces auditaque verba reportat.
ergo ubi Narcissum per devia rura vagantem
370
zal jou slechts een restje vergund blijven: een uiterst kort stemgebruik'.
Metterdaad bekrachtigde ze dit dreigement: zij herhaalt slechts woorden
aan het slot van een uitspraak en weerkaatst wat ze gehoord heeft.
- Toen zij dan Narcissus zag zwerven door een afgelegen gebied
quoque magis sequitur, flamma propiore calescit,
non aliter quam cum summis circumlita taedis
admotas rapiunt vivacia sulphura flammas.
o quotiens voluit blandis accedere dictis
375
hem verder achterna kwam, begon ze pas echt in vlam te raken:
juist als wanneer het ontvlambare zwavel, gesmeerd om de top
van een fakkel de vlam in zijn buurt opslorpt.
Hoe vaak wilde ze hem met lieve woordjes benaderen
nec sinit, incipiat, sed, quod sinit, illa parata est
exspectare sonos, ad quos sua verba remittat.
forte puer comitum seductus ab agmine fido
dixerat: 'ecquis adest?' et 'adest' responderat Echo.
380
en staat niet toe dat zij begint; wat die wel toestaat: zij staat klaar om
zijn klanken op te wachten, om dan haar antwoord te geven.
Het toeval wilde dat de jongen, afgedwaald van het trouwe gezelschap
van zijn metgezellen uitriep:'Iemand aanwezig?' en Echo 'Aanwezig' riep.
voce 'veni!' magna clamat: vocat illa vocantem.
respicit et rursus nullo veniente 'quid' inquit
'me fugis?' et totidem, quot dixit, verba recepit.
perstat et alternae deceptus imagine vocis
385
'Kom dan!'; waarop zij de roepende roept. Hij kijkt rond en
als niemand komt roept hij: 'Waarom ontloop je mij?'
en krijgt dezelfde woorden terug. Hij houdt vol en,
misleid door de schijn van een antwoord, roept hij:
responsura sono 'coeamus' rettulit Echo
et verbis favet ipsa suis egressaque silva
ibat, ut iniceret sperato bracchia collo;
ille fugit fugiensque 'manus conplexibus aufer!
390
liever antwoord gaf, weergalmt 'Samenkomen' en voegt de daad
bij het woord, komt uit haar bosschage tevoorschijn en
maakt aanstalten haar armen om de begeerde hals te slaan.
Hij deinst echter terug en voegt daaraan toe: 'Weg met die armen!
rettulit illa nihil nisi 'sit tibi copia nostri!'
spreta latet silvis pudibundaque frondibus ora
protegit et solis ex illo vivit in antris;
sed tamen haeret amor crescitque dolore repulsae;
395
Zij antwoordt slechts: 'Dat ik je mezelf uitlever'.
Versmaad verbergt zij zich in het woud en schermt beschaamd
haar gezicht met takken af en leeft sindsdien in eenzame grotten;
toch blijft haar verlangen, ja groeit nog door de smart om de afwijzing.
adducitque cutem macies et in aera sucus
corporis omnis abit; vox tantum atque ossa supersunt:
vox manet, ossa ferunt lapidis traxisse figuram.
inde latet silvis nulloque in monte videtur,
400
vermagering tast haar huid aan en al haar lichaamssap vervluchtigt;
slechts stem en geraamte zijn nog over: ja, haar stem is er nog,
maar, zegt men, haar gestalte is tot gesteente verworden.
Voortaan verstopt ze zich in het bos en vertoont zich niet meer in gebergte
Sic hanc, sic alias undis aut montibus ortas
luserat hic nymphas, sic coetus ante viriles;
inde manus aliquis despectus ad aethera tollens
'sic amet ipse licet, sic non potiatur amato!'
405
- Zo had hij deze nimf verstoten, zo ook andere, ontstaan in water
of bergen en ook eerder veel mannen; zo kwam het dat
menige afgewezene zijn handen ten hemel had geheven en verzucht:
'Hij moge zelf zo beminnen: moge hij zo zijn geliefde niet krijgen!';
fons erat inlimis, nitidis argenteus undis,
quem neque pastores neque pastae monte capellae
contigerant aliudve pecus, quem nulla volucris
nec fera turbarat nec lapsus ab arbore ramus;
410
Er was een smetteloze bron, zilver door schitterend water,
waar nog geen herder was geweest en geen berggeiten hadden geweid
of welk ander vee ook, en dat geen ander gevleugeld of wild dier
had beroerd, zelfs geen tak gevallen van een boom.
silvaque sole locum passura tepescere nullo.
hic puer et studio venandi lassus et aestu
procubuit faciemque loci fontemque secutus,
dumque sitim sedare cupit, sitis altera crevit,
415
en een bos dat die plaats door geen zon laat verhitten.
Hier boog de jongen, vermoeid door jacht en hitte, voorover
en meegesleept door de schoonheid van de plek en de bron
groeide er, terwijl hij zijn dorst wilde lessen, een andere dorst bij hem
spem sine corpore amat, corpus putat esse, quod umbra est.
adstupet ipse sibi vultuque inmotus eodem
haeret, ut e Pario formatum marmore signum;
spectat humi positus geminum, sua lumina, sidus
420
beeld van een mooi lichaam - verliefd op hoop zonder lichaam:
hij houdt voor een lichaam wat slechts een afschaduwing is.
Hij kijkt zichzelf stomverbaasd aan en verstart door die aanblik,
als een beeld uit Parisch marmer gehouwen; gelegen op de grond ziet hij
inpubesque genas et eburnea colla decusque
oris et in niveo mixtum candore ruborem,
cunctaque miratur, quibus est mirabilis ipse:
se cupit inprudens et, qui probat, ipse probatur,
425
waardig Apolloon en zijn nog gladde wangen, de ivoren hals en
zijn prachtig gezicht met dat rood, gecombineerd met sneeuwwit,
en alles bewondert hij waarom hij zelf te bewonderen is:
argeloos begeert hij zichzelf, stemt in en valt zelf in de smaak
inrita fallaci quotiens dedit oscula fonti,
in mediis quotiens visum captantia collum
bracchia mersit aquis nec se deprendit in illis!
quid videat, nescit; sed quod videt, uritur illo,
430
steekt zelf aan. Hoe vaak heeft hij vergeefs het bedriegende water gekust,
hoe vaak zijn grijpgrage handen om de hals in het water gedompeld
zonder zichzelf daarin te bereiken!
Hij doorziet niet wat hij ziet, maar wat hij ziet zet hem in vlam
credule, quid frustra simulacra fugacia captas?
quod petis, est nusquam; quod amas, avertere, perdes!
ista repercussae, quam cernis, imaginis umbra est:
nil habet ista sui; tecum venitque manetque;
435
Goedgelovige, wat grijp je toch vergeefs naar vluchtige gelijkenis?
Wat je najaagt is nergens: ga weg, wat je bemint verlies je!
Wat je waarneemt, is slechts een schim van een weerkaatst beeld;
het heeft niets van zichzelf: met jou komt het en blijft het;
Non illum Cereris, non illum cura quietis
abstrahere inde potest, sed opaca fusus in herba
spectat inexpleto mendacem lumine formam
perque oculos perit ipse suos; paulumque levatus
440
- Hem kan de zorg om voedsel, hem kan de zorg om rust
niet van zijn plaats meer krijgen: nee, uitgestrekt in 't lommerrijke gras
staart hij zich blind op de waangestalte
en verliest zich door zijn eigen ogen; hij heft zich nog een beetje op
'ecquis, io silvae, crudelius' inquit 'amavit?
scitis enim et multis latebra opportuna fuistis.
ecquem, cum vestrae tot agantur saecula vitae,
qui sic tabuerit, longo meministis in aevo?
445
'Heeft wel iemand, bossen, wreder liefgehad?
Jullie weten dat toch en was al voor velen een gunstige schuilplaats.
Herinneren jullie, die toch zoveel eeuwen in je leven meemaakt,
iemand die zo wegkwijnde in al die lange tijd?
non tamen invenio'++tantus tenet error amantem++
'quoque magis doleam, nec nos mare separat ingens
nec via nec montes nec clausis moenia portis;
exigua prohibemur aqua! cupit ipse teneri:
450
kan ik toch niet bereiken' - zo'n verwarring beheerst een minnaar -
'en om mijn smart nog te vergroten: ons scheidt geen reusachtige zee
of een afstand of bergen of muren met gesloten deuren;
slechts wat water houdt ons gescheiden! Hij wenst bij zichzelf te blijven,
hic totiens ad me resupino nititur ore.
posse putes tangi: minimum est, quod amantibus obstat.
quisquis es, huc exi! quid me, puer unice, fallis
quove petitus abis? certe nec forma nec aetas
455
strekt hij zich met getuite lippen naar mij uit. Je zou menen dat we
elkaar kunnen aanraken: onnozel is wat nu geliefden, in de weg staat.
Wie je ook bent, kom hier! Wat plaag je mij, unieke knaap,
en waarheen verdwijn je, terwijl ik naar je smacht? Het is toch niet
spem mihi nescio quam vultu promittis amico,
cumque ego porrexi tibi bracchia, porrigis ultro,
cum risi, adrides; lacrimas quoque saepe notavi
me lacrimante tuas; nutu quoque signa remittis
460
Hoop geef je me met aanminnige blik, maar waarop?
en als ik mijn armen naar je uitstrek, steek jij ze naar mij uit,
wanneer ik naar je lach, lach je terug: ook zie ik vaak tranen bij jou
als ikzelf huil; ook beantwoord je mijn tekens met geknik
verba refers aures non pervenientia nostras!
iste ego sum: sensi, nec me mea fallit imago;
uror amore mei: flammas moveoque feroque.
quid faciam? roger anne rogem? quid deinde rogabo?
465
je antwoordt met woorden die onze oren ontgaan!
Maar dat ben ik zelf: nu merk ik het; mijn eigen beeld misleidt mij niet;
ik brand van liefde voor mijzelf: de vlammen ontsteek en geleid ik!
Wat te doen? Laat ik mij verleiden of verleid ik? Wat zal ik nog vragen?
o utinam a nostro secedere corpore possem!
votum in amante novum, vellem, quod amamus, abesset.
iamque dolor vires adimit, nec tempora vitae
longa meae superant, primoque exstinguor in aevo.
470
Ach, kon ik maar scheiden van mijn lijf!
Een ongehoorde wens bij een minnaar: was wat ik bemin maar ver weg.
Reeds sloopt de smart mijn krachten en rest mij
niet veel levenstijd meer en in mijn eerste bloei kwijn ik weg.
hic, qui diligitur, vellem diuturnior esset;
nunc duo concordes anima moriemur in una.'
Dixit et ad faciem rediit male sanus eandem
et lacrimis turbavit aquas, obscuraque moto
475
maar deze hier, m'n beminde, ik wenste hem langer leven toe;
maar nu sterven wij samen, verbonden in één adem'.
Na deze woorden wendde hij zich in zijn verwarring weer naar
hetzelfde beeld en bracht met zijn tranen het water in onrust en door
'quo refugis? remane nec me, crudelis, amantem
desere!' clamavit; 'liceat, quod tangere non est,
adspicere et misero praebere alimenta furori!'
dumque dolet, summa vestem deduxit ab ora
480
verdwijnen zag, riep hij uit: 'Waar glip je heen? Blijf en laat mij,
je minnaar, niet wreed in de steek! Laat ik, wat ik niet aanraken mag,
dan tenminste aanschouwen en zo mijn droeve emoties voeden!'
In zijn smart trok hij zijn kleed weg bij de bovenrand en
pectora traxerunt roseum percussa ruborem,
non aliter quam poma solent, quae candida parte,
parte rubent, aut ut variis solet uva racemis
ducere purpureum nondum matura colorem.
485
Onder die slagen kleurde de borst zachtrood
zoals dat bij appels gaat die aan de ene kant ongekleurd zijn
en rood aan de andere kant of zoals onrijpe druiven
aan bontgekleurde stelen een purperen kleur gaan vertonen.
non tulit ulterius, sed ut intabescere flavae
igne levi cerae matutinaeque pruinae
sole tepente solent, sic attenuatus amore
liquitur et tecto paulatim carpitur igni;
490
verdraagt hij het niet langer, maar, zoals gelige was
door een zacht vuur smelt en ochtendrijp verdwijnt
door de zon, zo kwijnt hij weg, verzwakt door zijn liefde
en wordt langzaam verteerd door een verborgen vuur;
nec vigor et vires et quae modo visa placebant,
nec corpus remanet, quondam quod amaverat Echo.
quae tamen ut vidit, quamvis irata memorque,
indoluit, quotiensque puer miserabilis 'eheu'
495
en nu ontbreekt ook de kracht en energie waarvan de aanblik
zo pas nog een feest was en zijn lichaam is niet meer waarop
Echo verliefd werd. Maar toch, zodra ze dit zag gebeuren,
al was zij nog woedend over haar afwijzing: zij treurde en
cumque suos manibus percusserat ille lacertos,
haec quoque reddebat sonitum plangoris eundem.
ultima vox solitam fuit haec spectantis in undam:
'heu frustra dilecte puer!' totidemque remisit
500
dat 'wee' met weerklinkende galm en wanneer hij zijn armen
met zijn handen geselde herhaalde zij ook dit geluid van de slagen.
Zijn laatste woorden gericht tot datzelfde water luidden:
'Ach, vergeefs beminde jongen' en de omgeving herhaalde het weer
ille caput viridi fessum submisit in herba,
lumina mors clausit domini mirantia formam:
tum quoque se, postquam est inferna sede receptus,
in Stygia spectabat aqua. planxere sorores
505
Hij legde zijn afgematte hoofd in het groene gras en de dood sloot
de ogen die de schoonheid van hun meester nog bleven bewonderen:
zelfs toen nog, opgenomen in het dodenrijk, bleef hij in het water staren
van de Styx. Zijn Najaden-zusters bejammerden hem
planxerunt dryades; plangentibus adsonat Echo.
iamque rogum quassasque faces feretrumque parabant:
nusquam corpus erat; croceum pro corpore florem
inveniunt foliis medium cingentibus albis.
510
met het jammeren van de dryaden viel Echo met haar gejammer bij.
De brandstapel kreeg al vorm en ook het fakkelgezwaai en de baar:
maar nergens was nog een lichaam te vinden: in plaats daarvan
vond men een goudgele bloem, zijn hart omkranst met witte bladeren.
John W.Waterhouse, Echo en Narcissus