μνηστήρεσσι φόνον σὺν Ἀθήνῃ μερμηρίζων·
αἶψα δὲ Τηλέμαχον ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
"Τηλέμαχε, χρὴ τεύχε᾽ ἀρήϊα κατθέμεν εἴσω
πάντα μάλ᾽· αὐτὰρ μνηστῆρας μαλακοῖς ἐπέεσσι
5
samen met Athene broedend op moord voor de vrijers;
en dadelijk sprak hij tot Telemachos in duidelijke taal:
"Telemachos, je moet al het krijgstuig wegstoppen,
alles; en wanneer de vrijers het missen en er naar vragen
᾽ἐκ καπνοῦ κατέθηκ᾽, ἐπεὶ οὐκέτι τοῖσιν ἐῴκει
οἷά ποτε Τροίηνδε κιὼν κατέλειπεν Ὀδυσσεύς,
ἀλλὰ κατῄκισται, ὅσσον πυρὸς ἵκετ᾽ ἀϋτμή.
πρὸς δ᾽ ἔτι καὶ τόδε μεῖζον ἐνὶ φρεσὶν ἔβαλε δαίμων
10
- 'Ik heb ze weggehaald uit de rook, want ze zijn niet meer
zoals Odysseus ze achterliet bij zijn vertrek naar Troje,
maar ze zien er niet uit, zover als de adem van het vuur reikt.
Bovendien gaf een godheid me dit belangrijkers nog in,
ἀλλήλους τρώσητε καταισχύνητέ τε δαῖτα
καὶ μνηστύν· αὐτὸς γὰρ ἐφέλκεται ἄνδρα σίδηρος.᾽"
ὣς φάτο, Τηλέμαχος δὲ φίλῳ ἐπεπείθετο πατρί,
ἐκ δὲ καλεσσάμενος προσέφη τροφὸν Εὐρύκλειαν·
15
en elkaar dan verwonden en zo de maaltijd en uw ambitie
te schande zou maken: want ijzer op zich trekt de man aan-".
Dat zei hij en Telemachos gehoorzaamde zijn vader,
en hij ontbood zijn min Eurykleia en sprak tegen haar:
ὄφρα κεν ἐς θάλαμον καταθείομαι ἔντεα πατρὸς
καλά, τά μοι κατὰ οἶκον ἀκηδέα καπνὸς ἀμέρδει
πατρὸς ἀποιχομένοιο· ἐγὼ δ᾽ ἔτι νήπιος ἦα.
νῦν δ᾽ ἐθέλω καταθέσθαι, ἵν᾽ οὐ πυρὸς ἵξετ᾽ ἀϋτμή."
20
zolang ik de mooie wapens van mijn afwezige vader, die de rook
aantast nu ze onverzorgd hier hangen, opberg in een bewaarplaats:
voorheen had ik daar, jong als ik was, niet zo'n oog voor,
maar nu wil ik ze wegbergen, waar de adem van de rook er niet bij kan".
"αἲ γὰρ δή ποτε, τέκνον, ἐπιφροσύνας ἀνέλοιο
οἴκου κήδεσθαι καὶ κτήματα πάντα φυλάσσειν.
ἀλλ᾽ ἄγε, τίς τοι ἔπειτα μετοιχομένη φάος οἴσει;
δμῳὰς δ᾽ οὐκ εἴας προβλωσκέμεν, αἵ κεν ἔφαινον."
25
"Ach, mijn kind, kon je maar zorg opbrengen voor heel het huis
en al je bezittingen in de gaten houden.
Maar zeg, wie zal met je meegaan om de fakkel te dragen,
als je de vrouwen niet tevoorschijn laat komen om je bij te lichten".
"ξεῖνος ὅδ᾽· οὐ γὰρ ἀεργὸν ἀνέξομαι ὅς κεν ἐμῆς γε
χοίνικος ἅπτηται, καὶ τηλόθεν εἰληλουθώς."
ὣς ἄρ᾽ ἐφώνησεν, τῇ δ᾽ ἄπτερος ἔπλετο μῦθος.
κλήϊσεν δὲ θύρας μεγάρων εὖ ναιεταόντων.
30
"Deze vreemdeling hier, want ik duld niet dat hij eet
van mijn koren zonder iets uit te voeren, ook al is hij van ver".
Zo sprak hij, en zijn bedoeling drong snel tot haar door,
en zij sloot de deuren van het mooi gelegen paleis.
ἐσφόρεον κόρυθάς τε καὶ ἀσπίδας ὀμφαλοέσσας
ἔγχεά τ᾽ ὀξυόεντα· πάροιθε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη,
χρύσεον λύχνον ἔχουσα, φάος περικαλλὲς ἐποίει.
δὴ τότε Τηλέμαχος προσεφώνεεν ὃν πατέρ᾽ αἶψα·
35
en brachten de helmen en schilden met knop in het midden
en de scherpe lansen naar binnen: Pallas Athene ging hen voor
met een gouden luchter en zij zorgde voor een prachtig schijnsel.
Toen dan zei Telemachos al gauw tot zijn vader:
ἔμπης μοι τοῖχοι μεγάρων καλαί τε μεσόδμαι,
εἰλάτιναί τε δοκοί, καὶ κίονες ὑψόσ᾽ ἔχοντες
φαίνοντ᾽ ὀφθαλμοῖς ὡς εἰ πυρὸς αἰθομένοιο.
ἦ μάλα τις θεὸς ἔνδον, οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι."
40
Nu glanzen voor mijn ogen toch de muren van het paleis
de mooie balken en de pijnbomen binten en hoog reikende zuilen,
juist alsof er een vuur brandt.
Er is hier vast een god aan het werk, een hemelbewoner".
"σίγα καὶ κατὰ σὸν νόον ἴσχανε μηδ᾽ ἐρέεινε·
αὕτη τοι δίκη ἐστὶ θεῶν, οἳ Ὄλυμπον ἔχουσιν.
ἀλλὰ σὺ μὲν κατάλεξαι, ἐγὼ δ᾽ ὑπολείψομαι αὐτοῦ,
ὄφρα κ᾽ ἔτι δμῳὰς καὶ μητέρα σὴν ἐρεθίζω·
45
"Zwijg en houd dit voor je en stel geen vragen;
dit is de aanpak van de goden die de Olympos bewonen.
Maar ga jij maar naar bed, ik zal nog opblijven,
om de dienaressen en je moeder nog te polsen:
ὣς φάτο, Τηλέμαχος δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
κείων ἐς θάλαμον, δαΐδων ὕπο λαμπομενάων,
ἔνθα πάρος κοιμᾶθ᾽, ὅτε μιν γλυκὺς ὕπνος ἱκάνοι·
ἔνθ᾽ ἄρα καὶ τότ᾽ ἔλεκτο καὶ Ἠῶ δῖαν ἔμιμνεν.
50
Zo sprak hij, en Telemachos was al op weg door het paleis
naar zijn kamer, bij het licht van laaiende toortsen,
waar hij placht te gaan slapen, wanneer de zoete slaap hem bekroop.
Ook toen nu legde hij zich daar te ruste en sliep tot de stralende dageraad.
μνηστήρεσσι φόνον σὺν Ἀθήνῃ μερμηρίζων.
broedend op moord voor de vrijers, samen met Athene.
Ἀρτέμιδι ἰκέλη ἠὲ χρυσέῃ Ἀφροδίτῃ.
τῇ παρὰ μὲν κλισίην πυρὶ κάτθεσαν, ἔνθ᾽ ἄρ᾽ ἐφῖζε,
55
gelijkend op Artemis of de gouden Afrodite.
Ze zetten haar stoel bij de haard, waarop zij altijd zat,
ποίησ᾽ Ἰκμάλιος, καὶ ὑπὸ θρῆνυν ποσὶν ἧκε
προσφυέ᾽ ἐξ αὐτῆς, ὅθ᾽ ἐπὶ μέγα βάλλετο κῶας.
ἔνθα καθέζετ᾽ ἔπειτα περίφρων Πηνελόπεια.
ἦλθον δὲ δμῳαὶ λευκώλενοι ἐκ μεγάροιο.
60
Ikmalios die voor haar gemaakt met onderaan een voetenbankje
eraan vastgemaakt, er lag een een grote vacht op.
Daar zette de wijze Penelope zich toen op neer.
Blankarmige dienaressen kwamen uit hun vertrek
καὶ δέπα, ἔνθεν ἄρ᾽ ἄνδρες ὑπερμενέοντες ἔπινον·
πῦρ δ᾽ ἀπὸ λαμπτήρων χαμάδις βάλον, ἄλλα δ᾽ ἐπ᾽ αὐτῶν
νήησαν ξύλα πολλά, φόως ἔμεν ἠδὲ θέρεσθαι.
ἡ δ᾽ Ὀδυσῆ᾽ ἐνένιπε Μελανθὼ δεύτερον αὖτις·
65
en de bekers, waaruit de vermetele mannen hadden gedronken.
En de sintels uit de lichtbekkens gooiden zij op de grond,
en zij stapelden er veel ander hout op om licht en warmte te geven.
Maar Melantho voer weer een tweede maal uit tegen Odysseus:
δινεύων κατὰ οἶκον, ὀπιπεύσεις δὲ γυναῖκας;
ἀλλ᾽ ἔξελθε θύραζε, τάλαν, καὶ δαιτὸς ὄνησο·
ἢ τάχα καὶ δαλῷ βεβλημένος εἶσθα θύραζε."
τὴν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
70
rondscharrelend door het huis en de vrouwen beglurend?
Donder toch op, kwast, ga buiten herkauwen,
straks zit je buiten met een stuk brandhout tegen je kop".
Maar de listenrijke Odysseus zei met minachting naar haar kijkend:
ἦ ὅτι δὴ ῥυπόω, κακὰ δὲ χροῒ εἵματα εἷμαι,
πτωχεύω δ᾽ ἀνὰ δῆμον; ἀναγκαίη γὰρ ἐπείγει.
τοιοῦτοι πτωχοὶ καὶ ἀλήμονες ἄνδρες ἔασι
καὶ γὰρ ἐγώ ποτε οἶκον ἐν ἀνθρώποισιν ἔναιον
75
Soms omdat ik er zo vuil uitzie en gekleed in armzalige kleren,
en bedelend rondtrek? Ik kan toch niet anders!
Dat is nou eenmaal het lot van bedelaars en van zwervers:
Ook ik bewoonde ooit in welvaart onder de mensen
τοίῳ ὁποῖος ἔοι καὶ ὅτευ κεχρημένος ἔλθοι·
ἦσαν δὲ δμῶες μάλα μυρίοι, ἄλλα τε πολλὰ
οἷσίν τ᾽ εὖ ζώουσι καὶ ἀφνειοὶ καλέονται.
ἀλλὰ Ζεὺς ἀλάπαξε Κρονίων· ἤθελε γάρ που·
80
wat voor een het ook was en waaraan hij behoefte had.
Enorm veel slaven had ik en veel meer
waardoor men een goed leven kan lijden en rijk heet.
Maar Kronos' zoon Zeus ontroofde me dat, zo wilde hij dat kennelijk.
ἀγλαΐην, τῇ νῦν γε μετὰ δμῳῇσι κέκασσαι·
μή πώς τοι δέσποινα κοτεσσαμένη χαλεπήνῃ,
ἢ Ὀδυσεὺς ἔλθῃ· ἔτι γὰρ καὶ ἐλπίδος αἶσα.
εἰ δ᾽ ὁ μὲν ὣς ἀπόλωλε καὶ οὐκέτι νόστιμός ἐστιν,
85
verliest, waarmee jij nu schittert onder de slavinnen,
en dat niet je meesteres boos op je wordt en je straft,
of Odysseus terugkeert, want die hoop leeft nog steeds!
Maar als hij toch al is omgekomen en niet meer terugkeert,
Τηλέμαχος· τὸν δ᾽ οὔ τις ἐνὶ μεγάροισι γυναικῶν
λήθει ἀτασθάλλουσ᾽, ἐπεὶ οὐκέτι τηλίκος ἐστίν."
ὣς φάτο, τοῦ δ᾽ ἤκουσε περίφρων Πηνελόπεια,
ἀμφίπολον δ᾽ ἐνένιπεν ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
90
Telemachos: hem blijft geen enkele wandaad van vrouwen
in het paleis meer verborgen, want hij is niet zo jong meer".
Dat zei hij en de wijze Penelope hoorde dit,
en zij voer uit tegen de dienares en wierp haar voor:
ἔρδουσα μέγα ἔργον, ὃ σῇ κεφαλῇ ἀναμάξεις·
πάντα γὰρ εὖ ᾔδησθ᾽, ἐπεὶ ἐξ ἐμεῦ ἔκλυες αὐτῆς
ὡς τὸν ξεῖνον ἔμελλον ἐνὶ μεγάροισιν ἐμοῖσιν
ἀμφὶ πόσει εἴρεσθαι, ἐπεὶ πυκινῶς ἀκάχημαι."
95
wat je allemaal uitspookt, maar dat komt op je eigen hoofd neer.
Je wist immers best, want je hoorde het van mijzelf,
dat ik de vreemdeling hier in huis ging ondervragen
over mijn echtgenoot, want ik heb het erg te kwaad".
"Εὐρυνόμη, φέρε δὴ δίφρον καὶ κῶας ἐπ᾽ αὐτοῦ,
ὄφρα καθεζόμενος εἴπῃ ἔπος ἠδ᾽ ἐπακούσῃ
ὁ ξεῖνος ἐμέθεν· ἐθέλω δέ μιν ἐξερέεσθαι."
ὣς ἔφαθ᾽, ἡ δὲ μάλ᾽ ὀτραλέως κατέθηκε φέρουσα
100
"Eurynome, breng eens een stoel met een vacht erop,
opdat de gast daarop gezeten kan praten en
naar mij kan luisteren, want ik wil hem ondervragen".
Aldus haar woorden, en zij bracht gedienstig een stoel aan,
ἔνθα καθέζετ᾽ ἔπειτα πολύτλας δῖος Ὀδυσσεύς.
τοῖσι δὲ μύθων ἦρχε περίφρων Πηνελόπεια·
"ξεῖνε, τὸ μέν σε πρῶτον ἐγὼν εἰρήσομαι αὐτή·
τίς πόθεν εἶς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;"
105
daar zette zich toen op neer de goddelijke Odysseus.
En de wijze Penelope nam als eerste het woord:
"Gast, dit wil ik je eerstens graag vragen:
Wie ben je en van waar? Waar is uw land en wonen uw ouders?
"ὦ γύναι, οὐκ ἄν τίς σε βροτῶν ἐπ᾽ ἀπείρονα γαῖαν
νεικέοι· ἦ γάρ σευ κλέος οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει,
ὥς τέ τευ ἢ βασιλῆος ἀμύμονος, ὅς τε θεουδὴς
ἀνδράσιν ἐν πολλοῖσι καὶ ἰφθίμοισιν ἀνάσσων
110
"Vrouwe, geen sterveling op aarde zou u willen berispen;
uw faam immers reikt tot in de wijde hemel,
als van een edele koning die godvrezend heerst
over veel krachtige onderdanen
πυροὺς καὶ κριθάς, βρίθῃσι δὲ δένδρεα καρπῷ,
τίκτῃ δ᾽ ἔμπεδα μῆλα, θάλασσα δὲ παρέχῃ ἰχθῦς
ἐξ εὐηγεσίης, ἀρετῶσι δὲ λαοὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ.
τῷ ἐμὲ νῦν τὰ μὲν ἄλλα μετάλλα σῷ ἐνὶ οἴκῳ,
115
tarwe voort en gerst en de bomen zijn zwaar van hun vruchten,
rijkelijk lammeren de schapen en de zee verschaft vis
dank zij zijn goede beleid, onder hem hebben zijn mensen het goed.
Stel mij dus nu alle andere vragen in uw huis,
μή μοι μᾶλλον θυμὸν ἐνιπλήσῃς ὀδυνάων
μνησαμένῳ μάλα δ᾽ εἰμὶ πολύστονος· οὐδέ τί με χρὴ
οἴκῳ ἐν ἀλλοτρίῳ γοόωντά τε μυρόμενόν τε
ἧσθαι, ἐπεὶ κάκιον πενθήμεναι ἄκριτον αἰεί·
120
en vul zo niet nog meer mijn hart met verdriet
door herinnering, want ik ben zeer te beklagen.
Het is uit den boze dat ik in het huis van een ander ga zitten
jammeren en klagen, want te erg is het om altijd te treuren.
φῇ δὲ δακρυπλώειν βεβαρηότα με φρένας οἴνῳ."
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα περίφρων Πηνελόπεια·
"ξεῖν᾽, ἦ τοι μὲν ἐμὴν ἀρετὴν εἶδός τε δέμας τε
ὤλεσαν ἀθάνατοι, ὅτε Ἴλιον εἰσανέβαινον
125
en denkt dat ik, beneveld door wijn, zwem in tranen".
Hem antwoordde daarop de wijze Penelope:
"Beste man, de onsterfelijken vernietigden de pracht
van mijn uiterlijk en voorkomen, sedert de Grieken
εἰ κεῖνός γ᾽ ἐλθὼν τὸν ἐμὸν βίον ἀμφιπολεύοι,
μεῖζον κε κλέος εἴη ἐμὸν καὶ κάλλιον οὕτως.
νῦν δ᾽ ἄχομαι· τόσα γάρ μοι ἐπέσσευεν κακὰ δαίμων.
ὅσσοι γὰρ νήσοισιν ἐπικρατέουσιν ἄριστοι,
130
Als hij teruggekomen zich om mij zou bekommeren,
dan zou mijn faam zo groter en stralender zijn,
maar nu lijd ik, want zoveel ellende zond een godheid mij toe:
alle voornaamsten die heersen op de eilanden,
οἵ τ᾽ αὐτὴν Ἰθάκην εὐδείελον ἀμφινέμονται,
οἵ μ᾽ ἀεκαζομένην μνῶνται, τρύχουσι δὲ οἶκον.
τῷ οὔτε ξείνων ἐμπάξομαι οὔθ᾽ ἱκετάων
οὔτε τι κηρύκων, οἳ δημιοεργοὶ ἔασιν·
135
en zij die het heldere Ithaka zelf bewonen,
dingen tegen mijn zin naar mijn hand en ruïneren mijn vermogen.
Daarom bekommer ik me niet meer om vreemden en smekelingen
noch om herauten, die het volk vertegenwoordigen;
οἱ δὲ γάμον σπεύδουσιν· ἐγὼ δὲ δόλους τολυπεύω.
φᾶρος μέν μοι πρῶτον ἐνέπνευσε φρεσὶ δαίμων,
στησαμένῃ μέγαν ἱστόν, ἐνὶ μεγάροισιν ὑφαίνειν,
λεπτὸν καὶ περίμετρον· ἄφαρ δ᾽ αὐτοῖς μετέειπον·
140
Zij echter hebben haast met een huwelijk, en ik verzin listen.
Eerst gaf een godheid mij in een weefgetouw op te stellen
in mijn kamer en een kleed te gaan weven,
fijn en heel groot en ik zei tot hen die dat aanging:
μίμνετ᾽ ἐπειγόμενοι τὸν ἐμὸν γάμον, εἰς ὅ κε φᾶρος
ἐκτελέσω--μή μοι μεταμώνια νήματ᾽ ὄληται--
Λαέρτῃ ἥρωϊ ταφήϊον, εἰς ὅτε κέν μιν
μοῖρ᾽ ὀλοὴ καθέλῃσι τανηλεγέος θανάτοιο·
145
houd uw haast tot dat huwelijk met mij in toom, totdat ik dit kleed
heb voltooid - moge ik niet tevergeefs deze draden opgezet hebben -
een lijkkleed voor koning Laërtes voor de dag
dat het doodslot, wijd in ellende, hem weghaalt.
αἴ κεν ἄτερ σπείρου κεῖται πολλὰ κτεατίσσας.
"ὣς ἐφάμην, τοῖσιν δ᾽ ἐπεπείθετο θυμὸς ἀγήνωρ.
ἔνθα καὶ ἠματίη μὲν ὑφαίνεσκον μέγαν ἱστόν,
νύκτας δ᾽ ἀλλύεσκον, ἐπεὶ δαΐδας παραθείμην.
150
als hij zonder doodskleed terneerligt, terwijl hij zoveel verwierf".
"Dat zei ik en ondanks hun trots lieten ze zich overreden.
Toen weefde ik dagelijks aan een groot kleed,
maar telkens haalde ik het 's nachts uit, bij fakkellicht.
ἀλλ᾽ ὅτε τέτρατον ἦλθεν ἔτος καὶ ἐπήλυθον ὧραι,
μηνῶν φθινόντων, περὶ δ᾽ ἤματα πόλλ᾽ ἐτελέσθη,
καὶ τότε δή με διὰ δμῳάς, κύνας οὐκ ἀλεγούσας,
εἷλον ἐπελθόντες καὶ ὁμόκλησαν ἐπέεσσιν.
155
maar toen het vierde jaar aanbrak met zijn seizoenen,
de maanden verstreken en veel dagen waren verlopen,
toen kwamen ze me betrappen, door toedoen van slavinnen,
onverschillige teven, en beschuldigden me in koor.
νῦν δ᾽ οὔτ᾽ ἐκφυγέειν δύναμαι γάμον οὔτε τιν᾽ ἄλλην
μῆτιν ἔθ᾽ εὑρίσκω· μάλα δ᾽ ὀτρύνουσι τοκῆες
γήμασθ᾽, ἀσχαλάᾳ δὲ πάϊς βίοτον κατεδόντων,
γιγνώσκων· ἤδη γὰρ ἀνὴρ οἶός τε μάλιστα
160
Nu kan ik geen andere list meer uitdenken en kan ik
het huwelijk niet meer ontkomen; mijn ouders dringen aan
op een huwelijk en mijn zoon ergert zich eraan dat ze zijn bezit
erdoor jagen. Hij snapt, al volwassen, waar het om gaat,
ἀλλὰ καὶ ὥς μοι εἰπὲ τεὸν γένος, ὁππόθεν ἐσσί.
οὐ γὰρ ἀπὸ δρυός ἐσσι παλαιφάτου οὐδ᾽ ἀπὸ πέτρης."
Maar niettemin, vertel me uw afkomst: waar komt u vandaan?
Want u bent toch niet geboren uit de legendarische eik of een rots".
"ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
165
"Respectabele vrouw van Laërtes'zoon Odysseus,
ἀλλ᾽ ἔκ τοι ἐρέω· ἦ μέν μ᾽ ἀχέεσσί γε δώσεις
πλείοσιν ἢ ἔχομαι· ἡ γὰρ δίκη, ὁππότε πάτρης
ἧς ἀπέῃσιν ἀνὴρ τόσσον χρόνον ὅσσον ἐγὼ νῦν,
πολλὰ βροτῶν ἐπὶ ἄστε᾽ ἀλώμενος, ἄλγεα πάσχων·
170
Wel, ik zal het u zeggen, maar weet wel dat u mij daarmee
kwelt met meer smart dan ik toch al lijd; dat is ook te verwachten,
wanneer een man zo lang als ik nu weg is uit zijn vaderland,
zwervend langs veel steden van stervelingen, vol tegenslag.
Κρήτη τις γαῖ᾽ ἔστι, μέσῳ ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ,
καλὴ καὶ πίειρα, περίρρυτος· ἐν δ᾽ ἄνθρωποι
πολλοί, ἀπειρέσιοι, καὶ ἐννήκοντα πόληες.
ἄλλη δ᾽ ἄλλων γλῶσσα μεμιγμένη· ἐν μὲν Ἀχαιοί,
175
Er is een land 'Kreta', rondom bespoeld door de wijnkleurige zee,
een mooi eiland en vruchtbaar.
Erop wonen ontelbaar veel mensen in negentig steden.
Het is er een mengelmoes van talen: die van de Achaiers,
Δωριέες τε τριχάϊκες δῖοί τε Πελασγοί.
τῇσι δ᾽ ἐνὶ Κνωσός, μεγάλη πόλις, ἔνθα τε Μίνως
ἐννέωρος βασίλευε Διὸς μεγάλου ὀαριστής,
πατρὸς ἐμοῖο πατήρ, μεγαθύμου Δευκαλίωνος
180
en van drie uiteengelegen stammen Doriërs alsook de nobele Pelasgen.
Eén van die steden is Knossos, groot, waar Minos koning was in periodes
van negen jaar, vertrouweling van grote Zeus,
vader van mijn vader, de grootmoedige Deukalion.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἐν νήεσσι κορωνίσιν Ἴλιον ἴσω
ᾤχεθ᾽ ἅμ᾽ Ἀτρείδῃσιν, ἐμοὶ δ᾽ ὄνομα κλυτὸν Αἴθων,
ὁπλότερος γενεῇ· ὁ δ᾽ ἄρα πρότερος καὶ ἀρείων.
ἔνθ᾽ Ὀδυσῆα ἐγὼν ἰδόμην καὶ ξείνια δῶκα.
185
die ging mee met de zonen van Atreus naar Ilios op de
gewelfde schepen; ik, de jongste, kreeg de naam Aithon
hij is de oudste en overtreft mij.
Daar heb ik Odysseus gezien en als gast onthaald.
ἱέμενον Τροίηνδε παραπλάγξασα Μαλειῶν·
στῆσε δ᾽ ἐν Ἀμνισῷ, ὅθι τε σπέος Εἰλειθυίης,
ἐν λιμέσιν χαλεποῖσι, μόγις δ᾽ ὑπάλυξεν ἀέλλας.
αὐτίκα δ᾽ Ἰδομενῆα μετάλλα ἄστυδ᾽ ἀνελθών·
190
toen hij op weg was naar Troje en kaap Maleia voorbij voer.
Hij legde aan bij Amnisos, bij Eileithuia's grot ,
in een moeilijk bereikbare haven, hij haalde amper de luwte.
Dadelijk ging hij naar de stad, op zoek naar Idomeneus,
τῷ δ᾽ ἤδη δεκάτη ἢ ἑνδεκάτη πέλεν ἠὼς
οἰχομένῳ σὺν νηυσὶ κορωνίσιν Ἴλιον εἴσω.
τὸν μὲν ἐγὼ πρὸς δώματ᾽ ἄγων ἐῢ ἐξείνισσα,
ἐνδυκέως φιλέων, πολλῶν κατὰ οἶκον ἐόντων·
195
Maar het was al de tiende of elfde dag sedert die
met zijn gewelfde schepen vertrokken was naar Ilios.
Dus nam ik hem mee naar mjn woning en onthaalde hem gastvrij,
en gul met het vele dat ik in huis had.
δημόθεν ἄλφιτα δῶκα καὶ αἴθοπα οἶνον ἀγείρας
καὶ βοῦς ἱρεύσασθαι, ἵνα πλησαίατο θυμόν.
ἔνθα δυώδεκα μὲν μένον ἤματα δῖοι Ἀχαιοί·
εἴλει γὰρ Βορέης ἄνεμος μέγας οὐδ᾽ ἐπὶ γαίῃ
200
hield ik een inzameling onder het volk aan meel en fonkelende wijn
en runderen om te slachten, om hun wensen te vervullen.
Daar bleven de Grieken twaalf dagen:
want een zware Noordenwind hield hen vast, zelfs aan land
τῇ τρισκαιδεκάτῃ δ᾽ ἄνεμος πέσε, τοὶ δ᾽ ἀνάγοντο."
ἴσκε ψεύδεα πολλὰ λέγων ἐτύμοισιν ὁμοῖα·
τῆς δ᾽ ἄρ᾽ ἀκουούσης ῥέε δάκρυα, τήκετο δὲ χρώς·
ὡς δὲ χιὼν κατατήκετ᾽ ἐν ἀκροπόλοισιν ὄρεσσιν,
205
Maar op de dertiende dag ging de wind liggen en kozen zij zee".
In haar twijfel bij het horen van die waarheidlijkende leugens
liepen de tranen over haar gezicht en zwollen haar oogleden.
En zoals op de toppen van bergen sneeuw smelt, die de oostenwind
τηκομένης δ᾽ ἄρα τῆς ποταμοὶ πλήθουσι ῥέοντες·
ὣς τῆς τήκετο καλὰ παρήϊα δάκρυ χεούσης,
κλαιούσης ἑὸν ἄνδρα παρήμενον. αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
θυμῷ μὲν γοόωσαν ἑὴν ἐλέαιρε γυναῖκα,
210
- en bij dat smelten lopen de rivieren bruisend vol -
zó werden haar mooie wangen bevlekt terwijl zij haar tranen vergoot,
terwijl zij daar huilde om haar man die bij haar zat. Odysseus
had in stilte wel medelijden met zijn treurende vrouw,
ἀτρέμας ἐν βλεφάροισι· δόλῳ δ᾽ ὅ γε δάκρυα κεῦθεν.
ἡ δ᾽ ἐπεὶ οὖν τάρφθη πολυδακρύτοιο γόοιο,
ἐξαῦτίς μιν ἔπεσσιν ἀμειβομένη προσέειπε·
"νῦν μὲν δή σευ, ξεῖνέ γ᾽, ὀΐω πειρήσεσθαι,
215
in hun kassen, want listig onderdrukte hij zijn tranen.
Maar toen zij haar behoefte aan tranen van smart had gestild,
sprak zij weer ten antwoord tot hem:
"Nu dan, vriend, meen ik van jou te mogen onderzoeken,
ξείνισας ἐν μεγάροισιν ἐμὸν πόσιν, ὡς ἀγορεύεις.
εἰπέ μοι ὁπποῖ᾽ ἄσσα περὶ χροῒ εἵματα ἕστο,
αὐτός θ᾽ οἷος ἔην, καὶ ἑταίρους, οἵ οἱ ἕποντο."
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
220
in je paleis hebt ontvangen, zoals je vertelt.
Vertel me eens wat voor kleren hij droeg,
hoe zag hij er zelf uit en de mannen die hem vergezelden?"
Haar sprak ten antwoord de listenrijke Odysseus:
εἰπέμεν· ἤδη γάρ οἱ ἐεικοστὸν ἔτος ἐστὶν
ἐξ οὗ κεῖθεν ἔβη καὶ ἐμῆς ἀπελήλυθε πάτρης·
αὐτάρ τοι ἐρέω ὥς μοι ἰνδάλλεται ἦτορ.
χλαῖναν πορφυρέην οὔλην ἔχε δῖος Ὀδυσσεύς,
225
tussen ligt, want het is al twintig jaren geleden
sedert hij vandaar vertrok en mijn vaderland verliet;
maar ik zal het je vertellen zoals het mij voor de geest staat.
Een purperen mantel van wol droeg de statige Odysseus,
αὐλοῖσιν διδύμοισι· πάροιθε δὲ δαίδαλον ἦεν·
ἐν προτέροισι πόδεσσι κύων ἔχε ποικίλον ἐλλόν,
ἀσπαίροντα λάων· τὸ δὲ θαυμάζεσκον ἅπαντες,
ὡς οἱ χρύσεοι ἐόντες ὁ μὲν λάε νεβρὸν ἀπάγχων,
230
met twee kokers, van voren kunstig bewerkt:
een hond hield in zijn voorpoten een gevlekte hinde die spartelde
maar hij hield hem scherp in het oog: allen keken ernaar
met bewondering, hoe in goud hij het hertje verscheurde
τὸν δὲ χιτῶν᾽ ἐνόησα περὶ χροῒ σιγαλόεντα,
οἷόν τε κρομύοιο λοπὸν κάτα ἰσχαλέοιο·
τὼς μὲν ἔην μαλακός, λαμπρὸς δ᾽ ἦν ἠέλιος ὥς·
ἦ μὲν πολλαί γ᾽ αὐτὸν ἐθηήσαντο γυναῖκες.
235
Zijn chitoon viel me ook op, glanzend om zijn lichaam,
als de schil van een gedroogde ui,
zo soepel was hij en hij blonk als de zon,
Werkelijk, veel vrouwen keken er met bewondering naar.
οὐκ οἶδ᾽ ἢ τάδε ἕστο περὶ χροῒ οἴκοθ᾽ Ὀδυσσεύς,
ἦ τις ἑταίρων δῶκε θοῆς ἐπὶ νηὸς ἰόντι,
ἤ τίς που καὶ ξεῖνος, ἐπεὶ πολλοῖσιν Ὀδυσσεὺς
ἔσκε φίλος· παῦροι γὰρ Ἀχαιῶν ἦσαν ὁμοῖοι.
240
ik weet niet of Odysseus thuis deze kleren aan had getrokken,
of dat een van zijn maats aan boord hem die onderweg gaf,
of misschien een gastvriend, want Odysseus was bij velen
geliefd en maar weinig Grieken waren zijn gelijken.
καλὴν πορφυρέην καὶ τερμιόεντα χιτῶνα,
αἰδοίως δ᾽ ἀπέπεμπον ἐϋσσέλμου ἐπὶ νηός.
καὶ μέν οἱ κῆρυξ ὀλίγον προγενέστερος αὐτοῦ
εἵπετο· καὶ τόν τοι μυθήσομαι, οἷος ἔην περ.
245
een mooie purperen met fraai bewerkte rand,
en ik deed hem eervol uitgeleide op zijn evenwichtige schip.
Een heraut, iets ouder dan hijzelf, vergezelde hem;
ook van hem zal ik zeggen, hoe hij eruitzag:
Εὐρυβάτης δ᾽ ὄνομ᾽ ἔσκε· τίεν δέ μιν ἔξοχον ἄλλων
ὧν ἑτάρων Ὀδυσεύς, ὅτι οἱ φρεσὶν ἄρτια ᾔδη."
"ὣς φάτο, τῇ δ᾽ ἔτι μᾶλλον ὑφ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο,
σήματ᾽ ἀναγνούσῃ τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ᾽ Ὀδυσσεύς.
250
Eurybates was zijn naam: die respecteerde Odysseus boven alle
andere metgezellen, omdat hij een gezond stel hersenen had".
"Dat zei hij, maar bij haar wekte hij nog meer klagelijke weemoed op,
omdat zij de tekens herkende die Odysseus haar duidelijk gegeven had.
καὶ τότε μιν μύθοισιν ἀμειβομένη προσέειπε·
"νῦν μὲν δή μοι, ξεῖνε, πάρος περ ἐὼν ἐλεεινός,
ἐν μεγάροισιν ἐμοῖσι φίλος τ᾽ ἔσῃ αἰδοῖός τε·
αὐτὴ γὰρ τάδε εἵματ᾽ ἐγὼ πόρον, οἷ᾽ ἀγορεύεις,
255
sprak zij ten antwoord de woorden tot hem:
"Mijn gastvriend, voorheen had ik medelijden met jou,
maar nu zul je een respectabele vriend zijn in het paleis,
want zelf gaf ik hem die kleding, zoals jij die beschrijft.
κείνῳ ἄγαλμ᾽ ἔμεναι· τὸν δ᾽ οὐχ ὑποδέξομαι αὖτις
οἴκαδε νοστήσαντα φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.
τῷ ῥα κακῇ αἴσῃ κοίλης ἐπὶ νηὸς Ὀδυσσεὺς
ᾤχετ᾽ ἐποψόμενος Κακοΐλιον οὐκ ὀνομαστήν."
260
voegde ik er aan toe, een aandenken voor hem; maar ik zal hem
nooit meer thuis in zijn vaderland terugzien.
Nee, een noodlottige tocht ving Odysseus aan op zijn holle schip,
toen hij mee wegvoer naar dat onbenoembare Wan-Ilios".
"ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
μηκέτι νῦν χρόα καλὸν ἐναίρεο, μηδέ τι θυμὸν
τῆκε, πόσιν γοόωσα. νεμεσσῶμαί γε μὲν οὐδέν·
καὶ γάρ τίς τ᾽ ἀλλοῖον ὀδύρεται ἄνδρ᾽ ὀλέσασα
265
"Geachte vrouw van Odysseus, de zoon van Laërtes,
bederf nu niet langer uw mooie gezicht en verteer niet
uw hart met jammeren om uw man. Ik misgun u niets,
want welke andere vrouw zou niet treuren om het verlies van haar man
ἢ Ὀδυσῆ᾽, ὅν φασι θεοῖς ἐναλίγκιον εἶναι.
ἀλλὰ γόου μὲν παῦσαι, ἐμεῖο δὲ σύνθεο μῦθον·
νημερτέως γάρ τοι μυθήσομαι οὐδ᾽ ἐπικεύσω
ὡς ἤδη Ὀδυσῆος ἐγὼ περὶ νόστου ἄκουσα
270
in liefde vereend, ook minder dan Odysseus, die men de goden gelijk acht.
Maar toch, stop uw tranen en let op mijn woorden,
want ik zal spreken naar waarheid zonder iets achter te houden,
namelijk dat ik gehoord heb over Odysseus' terugkeer
ζωοῦ· αὐτὰρ ἄγει κειμήλια πολλὰ καὶ ἐσθλὰ
αἰτίζων ἀνὰ δῆμον. ἀτὰρ ἐρίηρας ἑταίρους
ὤλεσε καὶ νῆα γλαφυρὴν ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ,
Θρινακίης ἄπο νήσου ἰών· ὀδύσαντο γὰρ αὐτῷ
275
levend en wel; hij voert bovendien veel prachtige geschenken mee,
die hij op zijn reis verzamelde. Wel verloor hij zijn trouwe maats
en zijn gewelfde schip op de wijnkleurige zee,
onderweg vanaf Thrinakia; want Zeus en Helios
οἱ μὲν πάντες ὄλοντο πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ·
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐπὶ τρόπιος νεὸς ἔκβαλε κῦμ᾽ ἐπὶ χέρσου,
Φαιήκων ἐς γαῖαν, οἳ ἀγχίθεοι γεγάασιν,
οἳ δή μιν περὶ κῆρι θεὸν ὣς τιμήσαντο
280
namelijk zijn makkers. Allen verdronken in de luidklotsende zee,
maar hij klemde zich aan de kielbalk van het schip vast en een golf
wierp hem op het land der Faiaken, die aan de goden verwant zijn.
Zij nu onthaalden hem hartelijk en eerden hem als een god
οἴκαδ᾽ ἀπήμαντον. καί κεν πάλαι ἐνθάδ᾽ Ὀδυσσεὺς
ἤην· ἀλλ᾽ ἄρα οἱ τό γε κέρδιον εἴσατο θυμῷ,
χρήματ᾽ ἀγυρτάζειν πολλὴν ἐπὶ γαῖαν ἰόντι·
ὣς περὶ κέρδεα πολλὰ καταθνητῶν ἀνθρώπων
285
veilig thuis brengen. En Odysseus had al lang hier kunnen zijn,
maar dit leek hem beter toe:
rijkdom te vergaren op een verdere tocht;
zo is Odysseus meer nog dan elke sterveling gespitst op
ὥς μοι Θεσπρωτῶν βασιλεὺς μυθήσατο Φείδων·
ὤμνυε δὲ πρὸς ἔμ᾽ αὐτόν, ἀποσπένδων ἐνὶ οἴκῳ,
νῆα κατειρύσθαι καὶ ἐπαρτέας ἔμμεν ἑταίρους,
οἳ δή μιν πέμψουσι φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν.
290
Dit heeft mij Feidon, de koning van de Thesproten, verteld.
En hij bezwoer me, bij een plengoffer in zijn huis,
dat er een schip al in zee lag met scheepslieden aan boord
die hem naar zijn vaderland zouden brengen.
ἀνδρῶν Θεσπρωτῶν ἐς Δουλίχιον πολύπυρον.
καί μοι κτήματ᾽ ἔδειξεν, ὅσα ξυναγείρατ᾽ Ὀδυσσεύς·
καί νύ κεν ἐς δεκάτην γενεὴν ἕτερόν γ᾽ ἔτι βόσκοι,
ὅσσα οἱ ἐν μεγάροις κειμήλια κεῖτο ἄνακτος.
295
van de Thesproten vertrok naar het graanrijk Doulichion.
Hij liet me nog alle cadeaux zien die Odysseus verzameld had:
die zullen zijn nakomelingen tot in het tiende geslacht kunnen voeden,
zoveel als er opgehoopt lag in het paleis van de vorst.
ἐκ δρυὸς ὑψικόμοιο Διὸς βουλὴν ἐπακούσαι,
ὅππως νοστήσειε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
ἤδη δὴν ἀπεών, ἤ ἀμφαδὸν ἦε κρυφηδόν.
"ὣς ὁ μὲν οὕτως ἐστὶ σόος καὶ ἐλεύσεται ἤδη
300
heilige eik van Zeus advies in te winnen,
hoe hij na zo lange afwezigheid terug zou keren
naar zijn vaderland, openlijk of heimelijk.
"Dus is hij gezond en wel nog in leven en zal terugkeren
δηρὸν ἀπεσσεῖται· ἔμπης δέ τοι ὅρκια δώσω.
ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα, θεῶν ὕπατος καὶ ἄριστος,
ἱστίη τ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος, ἣν ἀφικάνω·
ἦ μέν τοι τάδε πάντα τελείεται ὡς ἀγορεύω.
305
van vaderland en dierbaren, daar doe ik een eed op:
Zeus vooreerst, de hoogste en verhevenste godheid,
moet mijn getuige zijn, alsook de haard van de nobele Odysseus,
waar ik beland ben: alles zal echt in vervulling gaan zoals ik het zeg,
τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός, τοῦ δ᾽ ἱσταμένοιο."
als deze maan afneemt en de nieuwe verschijnt".
"αἲ γὰρ τοῦτο, ξεῖνε, ἔπος τετελεσμένον εἴη·
τῷ κε τάχα γνοίης φιλότητά τε πολλά τε δῶρα
310
"Gastvriend, mocht deze voorspelling toch in vervulling gaan,
dan zou je pas mijnerzijds gastvrijheid en geschenken meemaken,
ἀλλά μοι ὧδ᾽ ἀνὰ θυμὸν ὀΐεται, ὡς ἔσεταί περ·
οὔτ᾽ Ὀδυσεὺς ἔτι οἶκον ἐλεύσεται, οὔτε σὺ πομπῆς
τεύξῃ, ἐπεὶ οὐ τοῖοι σημάντορές εἰσ᾽ ἐνὶ οἴκῳ
οἷος Ὀδυσσεὺς ἔσκε μετ᾽ ἀνδράσιν, εἴ ποτ᾽ ἔην γε,
315
Maar over de toekomst is het mij anders te moede:
niet zal Odysseus meer thuiskomen en jij dus geen geleide
krijgen, want niet zulke gebieders zijn hier in huis
zoals altijd Odysseus optrad (als hij er ooit was!)
ἀλλά μιν, ἀμφίπολοι, ἀπονίψατε, κάτθετε δ᾽ εὐνήν,
δέμνια καὶ χλαίνας καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα,
ὥς κ᾽ εὖ θαλπιόων χρυσόθρονον Ἠῶ ἵκηται.
ἠῶθεν δὲ μάλ᾽ ἦρι λοέσσαι τε χρῖσαί τε,
320
Maar kom, dienaressen, was hem en maak een bed voor hem op,
een ledikant met dekens en glanzende spreien,
zodat hij behaaglijk rust tot de Dageraad, op gouden troon gezeten.
Baadt en zalf hem morgenochtend vroeg,
ἥμενος ἐν μεγάρῳ· τῷ δ᾽ ἄλγιον ὅς κεν ἐκείνων
τοῦτον ἀνιάζῃ θυμοφθόρος· οὐδέ τι ἔργον
ἐνθάδ᾽ ἔτι πρήξει, μάλα περ κεχολωμένος αἰνῶς.
πῶς γὰρ ἐμεῦ σύ, ξεῖνε, δαήσεαι εἴ τι γυναικῶν
325
zijn ontbijt kan gebruiken; - hem zal het pijn doen als een
van die lieden, een sadist, hem treiteren zal; hij zal er
niets tegen kunnen doen, hoe zeer hij ook woedend wordt -.
Hoe immers, gastvriend, zult gij over mij aan de weet komen
εἴ κεν ἀϋσταλέος, κακὰ εἱμένος ἐν μεγάροισιν
δαινύῃ; ἄνθρωποι δὲ μινυνθάδιοι τελέθουσιν.
ὃς μὲν ἀπηνὴς αὐτὸς ἔῃ καὶ ἀπηνέα εἰδῇ,
τῷ δὲ καταρῶνται πάντες βροτοὶ ἄλγε᾽ ὀπίσσω
330
als gij in mijn huis vuil en slecht gekleed aan tafel zit?
De mensen is een kort leven beschoren;
en hem die kwaad van zin en bedoeling is,
die wensen alle stervelingen in de toekomst ellende toe
ὃς δ᾽ ἂν ἀμύμων αὐτὸς ἔῃ καὶ ἀμύμονα εἰδῇ,
τοῦ μέν τε κλέος εὐρὺ δὶα ξεῖνοι φορέουσι
πάντας ἐπ᾽ ἀνθρώπους, πολλοί τέ μιν ἐσθλὸν ἔειπον."
maar wie maar fatsoenlijk van zin en bedoeling is,
zijn grote roem dragen de vreemdelingen uit
onder alle mensen, en velen prijzen hem als nobel".
"ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
ἦ τοι ἐμοὶ χλαῖναι καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα
ἤχθεθ᾽, ὅτε πρῶτον Κρήτης ὄρεα νιφόεντα
νοσφισάμην ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο,
κείω δ᾽ ὡς τὸ πάρος περ ἀΰπνους νύκτας ἴαυον·
340
"Respectabele vrouw van Odysseus, Laërtes' zoon,
Werkelijk ik heb het niet meer zo op dekens en glanzende spreien,
sinds ik aan boord ging van mijn schip met lange roeiriemen
bij mijn vertrek van de besneeuwde bergtoppen van Kreta.
Laat mij liggen zoals ik voorheen mijn slapeloze nachten doorbracht;
ἄεσα καί τ᾽ ἀνέμεινα ἐΰθρονον Ἠῶ δῖαν.
οὐδέ τί μοι ποδάνιπτρα ποδῶν ἐπιήρανα θυμῷ
γίγνεται· οὐδὲ γυνὴ ποδὸς ἅψεται ἡμετέροιο
τάων αἵ τοι δῶμα κάτα δρήστειραι ἔασιν,
345
en de komst afgewacht van de Dageraad, op mooie troon gezeten.
Ook heb ik geen behoefte aan een voetwassing,
nee, zeker wil ik niet dat een vrouw aan mijn voet komt
van de dienaressen hier in huis,
ἥ τις δὴ τέτληκε τόσα φρεσὶν ὅσσα τ᾽ ἐγώ περ·
τῇ δ᾽ οὐκ ἂν φθονέοιμι ποδῶν ἅψασθαι ἐμεῖο."
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
"ξεῖνε φίλ᾽· οὐ γάρ πώ τις ἀνὴρ πεπνυμένος ὧδε
350
die evenveel meegemaakt heeft als ik zelf,
haar zou ik niet weigeren mijn voeten aan te raken".
Tot hem spak nu weer de wijze Penelope:
"Dierbare gastvriend - nog niet heeft een zo verstandig man
ὡς σὺ μάλ᾽ εὐφραδέως πεπνυμένα πάντ᾽ ἀγορεύεις·
ἔστι δέ μοι γρηῢς πυκινὰ φρεσὶ μήδε᾽ ἔχουσα
ἣ κεῖνον δύστηνον ἐῢ τρέφεν ἠδ᾽ ἀτίταλλε,
δεξαμένη χείρεσσ᾽, ὅτε μιν πρῶτον τέκε μήτηρ,
355
zoals u nu alles weloverwogen bespreekt -
ik heb een oude vrouw met buitengewoon verstand,
die hem, ongelukkige, nog gevoed heeft en grootgebracht;
zij nam hem in haar armen, zodra zijn moeder hem voortgebracht had.
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἀνστᾶσα, περίφρων Εὐρύκλεια,
νίψον σοῖο ἄνακτος ὁμήλικα· καί που Ὀδυσσεὺς
ἤδη τοιόσδ᾽ ἐστὶ πόδας τοιόσδε τε χεῖρας·
αἶψα γὰρ ἐν κακότητι βροτοὶ καταγηράσκουσιν."
360
Dus kom nu, sta op, wijze Eurykleia, en was de voeten
van hem die even oud is als je meester: misschien zijn de voeten
en handen van Odysseus wel net zo intussen;
want snel verouderen de mensen in ellende".
δάκρυα δ᾽ ἔκβαλε θερμά, ἔπος δ᾽ ὀλοφυδνὸν ἔειπεν·
"ὤ μοι ἐγὼ σέο, τέκνον, ἀμήχανος· ἦ σε περὶ Ζεὺς
ἀνθρώπων ἤχθηρε θεουδέα θυμὸν ἔχοντα.
οὐ γάρ πώ τις τόσσα βροτῶν Διὶ τερπικεραύνῳ
365
in haar handen, ze schreide hete tranen en uitte de weeklacht:
"Ach, mijn kind, om jou ben ik radeloos, Zeus moet je toch wel
meer dan anderen haten, ondanks je godvrezendheid.
Nog niemand toch brandde zoveel schenkels
ὅσσα σὺ τῷ ἐδίδους, ἀρώμενος ἧος ἵκοιο
γῆράς τε λιπαρὸν θρέψαιό τε φαίδιμον υἱόν·
νῦν δέ τοι οἴῳ πάμπαν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
οὕτω που καὶ κείνῳ ἐφεψιόωντο γυναῖκες
370
offers als u, biddend dat u een voorspoedige ouderdom
zou bereiken en uw zoon roemvol zou opgroeien.
Maar nu heeft hij jou alleen de dag van zijn terugkeer ontnomen.
Zó spotten misschien ook met hem dienaressen
ὡς σέθεν αἱ κύνες αἵδε καθεψιόωνται ἅπασαι,
τάων νῦν λώβην τε καὶ αἴσχεα πόλλ᾽ ἀλεείνων
οὐκ ἐάας νίζειν· ἐμὲ δ᾽ οὐκ ἀέκουσαν ἄνωγε
κούρη Ἰκαρίοιο, περίφρων Πηνελόπεια.
375
bereikt, zoals al deze brutale meiden u bespotten,
van wie u nu beschimping en veel smaad wilt ontwijken
door hen niet toe te staan u te wassen. Maar de dochter van Ikarios,
de wijze Penelope gaf mij tot mijn vreugde die opdracht:
καὶ σέθεν εἵνεκ᾽, ἐπεί μοι ὀρώρεται ἔνδοθι θυμὸς
κήδεσιν. ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ξυνίει ἔπος, ὅττι κεν εἴπω·
πολλοὶ δὴ ξεῖνοι ταλαπείριοι ἐνθάδ᾽ ἵκοντο,
ἀλλ᾽ οὔ πώ τινά φημι ἐοικότα ὧδε ἰδέσθαι
380
en ook om uzelf, want ik heb erg met u te doen.
Maar kom, sla nu acht op wat ik ga zeggen:
veel ongelukkige vreemdelingen kwamen al hierheen,
maar ik verzeker u dat nog niemand er zo uitzag,
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
"ὦ γρηῦ, οὕτω φασὶν ὅσοι ἴδον ὀφθαλμοῖσιν
ἡμέας ἀμφοτέρους, μάλα εἰκέλω ἀλλήλοιϊν
ἔμμεναι, ὡς σύ περ αὐτὴ ἐπιφρονέουσ᾽ ἀγορεύεις."
385
Tot haar nu ten antwoord sprak de listenrijke Odysseus:
"Ach oudje, dat zeggen allen die ons allebei zagen,
ons beiden, dat wij zo sprekend gelijken op elkaar,
zoals jij dat nu zelf uit overtuiging ook zegt.
τοῦ πόδας ἐξαπένιζεν, ὕδωρ δ᾽ ἐνεχεύατο πουλὺ
ψυχρόν, ἔπειτα δὲ θερμὸν ἐπήφυσεν. αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἷζεν ἐπ᾽ ἐσχαρόφιν, ποτὶ δὲ σκότον ἐτράπετ᾽ αἶψα·
αὐτίκα γὰρ κατὰ θυμὸν ὀΐσατο, μή ἑ λαβοῦσα
390
voor voetwassing en zij goot er flink wat koud water in,
en voegde er toen warm aan toe. Odysseus zat wel
bij de haard maar wende zich plotseling af naar de schaduw,
want hij begon nu te vrezen dat zij, als ze hem aanraakte,
νίζε δ᾽ ἄρ᾽ ἆσσον ἰοῦσα ἄναχθ᾽ ἑόν· αὐτίκα δ᾽ ἔγνω
οὐλήν, τήν ποτέ μιν σῦς ἤλασε λευκῷ ὀδόντι
Παρνησόνδ᾽ ἐλθόντα μετ᾽ Αὐτόλυκόν τε καὶ υἷας,
μητρὸς ἑῆς πάτερ᾽ ἐσθλόν, ὃς ἀνθρώπους ἐκέκαστο
395
Zij kwam naar hem toe en waste haar meester: maar direct
herkende zij het litteken dat in het verleden een zwijn hem had toegebracht
met zijn witte slagtand, toen hij op bezoek was in Parnassos bij Autolykos
en diens zonen, de nobele vader van zijn moeder, de iedereen overtrof
Ἑρμείας· τῷ γὰρ κεχαρισμένα μηρία καῖεν
ἀρνῶν ἠδ᾽ ἐρίφων· ὁ δέ οἱ πρόφρων ἅμ᾽ ὀπήδει.
Αὐτόλυκος δ᾽ ἐλθὼν Ἰθάκης ἐς πίονα δῆμον
παῖδα νέον γεγαῶτα κιχήσατο θυγατέρος ἧς·
400
uit erkentelijkheid voor de brandoffers van schenkels
van rammen en bokjes; daarom was hij hem steeds behulpzaam.
Toen Autolykos eens het welvarende Ithaka bezocht,
trof hij daar de pasgeboren zoon van zijn dochter;
παυομένῳ δόρποιο, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν·
"Αὐτόλυκ᾽, αὐτὸς νῦν ὄνομ᾽ εὕρεο ὅττι κε θῆαι
παιδὸς παιδὶ φίλῳ· πολυάρητος δέ τοί ἐστιν."
τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Αὐτόλυκος ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
405
en sprak tot hem de duidelijke woorden:
"Autolykos, bedenk nu zelf de naam die je wilt geven
aan de geliefde zoon van je dochter: het kind waarom veel is gebeden".
Haar antwoordde toen Autolykos en sprak tot zijn kinderen:
πολλοῖσιν γὰρ ἐγώ γε ὀδυσσάμενος τόδ᾽ ἱκάνω,
ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξὶν ἀνὰ χθόνα πουλυβότειραν·
τῷ δ᾽ Ὀδυσεὺς ὄνομ᾽ ἔστω ἐπώνυμον· αὐτὰρ ἐγώ γε,
ὁππότ᾽ ἂν ἡβήσας μητρώϊον ἐς μέγα δῶμα
410
ik ben hierheen gekomen, vertoornd op velen,
zowel mannen als vrouwen, overal op de velen voedende aarde,
daarom moet hij 'Odysseus' heten; wanneer hij, eenmaal volwassen,
zal komen naar het grote paleis van zijn moeder in Parnassos,
τῶν οἱ ἐγὼ δώσω καί μιν χαίροντ᾽ ἀποπέμψω."
τῶν ἕνεκ᾽ ἦλθ᾽ Ὀδυσεύς, ἵνα οἱ πόροι ἀγλαὰ δῶρα.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο
χερσίν τ᾽ ἠσπάζοντο ἔπεσσί τε μειλιχίοισι·
415
en hem in blijdschap weer terugsturen naar huis".
Daarom kwam Odysseus naar hem om die schitterende giften;
en Autolykos en diens zonen begroetten hem hartelijk
met een omhelzing en vriendelijke woorden.
κύσσ᾽ ἄρα μιν κεφαλήν τε καὶ ἄμφω φάεα καλά.
Αὐτόλυκος δ᾽ υἱοῖσιν ἐκέκλετο κυδαλίμοισι
δεῖπνον ἐφοπλίσσαι· τοὶ δ᾽ ὀτρύνοντος ἄκουσαν,
αὐτίκα δ᾽ εἰσάγαγον βοῦν ἄρσενα πενταέτηρον·
420
en kuste zijn hoofd en beide zijn schitterende ogen.
Autolykos gaf aan zijn fiere zoons de opdracht
een avondmaal te verzorgen: die gaven gehoor aan zijn opdracht
en zij brachten terstond een vijfjarige stier aan;
μίστυλλόν τ᾽ ἄρ᾽ ἐπισταμένως πεῖράν τ᾽ ὀβελοῖσιν,
ὤπτησάν τε περιφραδέως, δάσσαντό τε μοίρας.
ὣς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
δαίνυντ᾽, οὐδέ τι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης·
425
en behendig hakten zij hem klein en staken het vlees aan de speten,
en omzichtig braadden zij hem en deelden het vlees in porties.
Zo vierden zij toen de maaltijd tot zonsondergang,
en niemand kwam iets te kort van het feestmaal.
δὴ τότε κοιμήσαντο καὶ ὕπνου δῶρον ἕλοντο.
ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
βάν ῥ᾽ ἴμεν ἐς θήρην, ἠμὲν κύνες ἠδὲ καὶ αὐτοὶ
υἱέες Αὐτολύκου· μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς
430
toen gingen zij naar bed en genoten het geschenk van de slaap.
Toen nu de vroeggeboren, rozevingerige dageraad verscheen,
gingen zij op jacht, de zonen van Autolykos met hun honden,
en met hen mee ging de stralende Odysseus.
Παρνησοῦ, τάχα δ᾽ ἵκανον πτύχας ἠνεμοέσσας.
Ἠέλιος μὲν ἔπειτα νέον προσέβαλλεν ἀρούρας
ἐξ ἀκαλαρρείταο βαθυρρόου Ὠκεανοῖο,
οἱ δ᾽ ἐς βῆσσαν ἵκανον ἐπακτῆρες· πρὸ δ᾽ ἄρ᾽ αὐτῶν
435
van de Parnassos en bereikten al snel de tochtige kloven.
Net toen de zon vanuit de kalme diepten van de Oceaan
de velden begon te beschijnen,
bereikten de jagers een diepe kloof; voor hen uit
υἱέες Αὐτολύκου· μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς
ἤϊεν ἄγχι κυνῶν, κραδάων δολιχόσκιον ἔγχος.
ἔνθα δ᾽ ἄρ᾽ ἐν λόχμῃ πυκινῇ κατέκειτο μέγας σῦς·
τὴν μὲν ἄρ᾽ οὔτ᾽ ἀνέμων διάει μένος ὑγρὸν ἀέντων,
440
de zonen van Autolykes met tussen hen de stralende Odysseus,
vlak achter de honden, hij zwaaide zijn speer die lange schaduwen wierp.
Daar lag een reusachtig zwijn in zijn dichtbegroeid leger:
noch de krachtige, vochtige winden woeien tot daar,
οὔτ᾽ ὄμβρος περάασκε διαμπερές· ὣς ἄρα πυκνὴ
ἦεν, ἀτὰρ φύλλων ἐνέην χύσις ἤλιθα πολλή.
τὸν δ᾽ ἀνδρῶν τε κυνῶν τε περὶ κτύπος ἦλθε ποδοῖϊν,
ὡς ἐπάγοντες ἐπῇσαν· ὁ δ᾽ ἀντίος ἐκ ξυλόχοιο
445
noch drong de regen ooit tot haar door: zó dicht was dat leger gebed,
en er in lag een dicht bladerdek uitgespreid.
Hem trof het gedreun van de voeten van mannen en honden,
toen zij jagend op hem af kwamen; en hij sprong hen uit zijn leger
στῆ ῥ᾽ αὐτῶν σχεδόθεν· ὁ δ᾽ ἄρα πρώτιστος Ὀδυσσεὺς
ἔσσυτ᾽ ἀνασχόμενος δολιχὸν δόρυ χειρὶ παχείῃ,
οὐτάμεναι μεμαώς· ὁ δέ μιν φθάμενος ἔλασεν σῦς
γουνὸς ὕπερ, πολλὸν δὲ διήφυσε σαρκὸς ὀδόντι
450
vlabij hen bleef hij staan; Odysseus stoof als eerste op hem af,
zijn speer met zijn krachtige hand in de aanslag,
belust hem te treffen; maar het zwijn was hem vóór, trof hem
boven zijn knie en met zijn sprong opwaarts legde hij het vlees open
τὸν δ᾽ Ὀδυσεὺς οὔτησε τυχὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον,
ἀντικρὺ δὲ διῆλθε φαεινοῦ δουρὸς ἀκωκή·
κὰδ δ᾽ ἔπεσ᾽ ἐν κονίῃσι μακών, ἀπὸ δ᾽ ἔπτατο θυμός.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτολύκου παῖδες φίλοι ἀμφεπένοντο,
455
Maar Odysseus trof hem met een wond rechts in de schouder
en de punt van de blinkende lans vloog er dwars doorheen;
Stuiptrekkend zakte hij in het stof en zijn leven wiekte weg.
Met hem gingen de zonen van Autolykos aan het werk,
δῆσαν ἐπισταμένως, ἐπαοιδῇ δ᾽ αἷμα κελαινὸν
ἔσχεθον, αἶψα δ᾽ ἵκοντο φίλου πρὸς δώματα πατρός.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο
εὖ ἰησάμενοι ἠδ᾽ ἀγλαὰ δῶρα πορόντες
460
onder bezwerende formules stelpten zij het donkere bloed
en gingen snel terug naar het paleis van hun vader.
Autolykos en zijn zonen verzorgden hem goed
en gaven hem prachtige geschenken
εἰς Ἰθάκην. τῷ μέν ῥα πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
χαῖρον νοστήσαντι καὶ ἐξερέεινον ἕκαστα,
οὐλὴν ὅττι πάθοι· ὁ δ᾽ ἄρα σφίσιν εὖ κατέλεξεν
ὥς μιν θηρεύοντ᾽ ἔλασεν σῦς λευκῷ ὀδόντι,
465
naar Ithaka. Zijn vader en eerzame moeder waren blij
om hem bij zijn thuiskomst en vroegen van alles
over het litteken dat hij droeg: hij vertelde hen uitvoerig
hoe een everzwijn hem bij de jacht met zijn slagtand verwond had,
τὴν γρηῢς χείρεσσι καταπρηνέσσι λαβοῦσα
γνῶ ῥ᾽ ἐπιμασσαμένη, πόδα δὲ προέηκε φέρεσθαι·
ἐν δὲ λέβητι πέσε κνήμη, κανάχησε δὲ χαλκός,
ἂψ δ᾽ ἑτέρωσ᾽ ἐκλίθη· τὸ δ᾽ ἐπὶ χθονὸς ἐξέχυθ᾽ ὕδωρ.
470
Dat litteken herkende het oudje, toen zij met haar vlakke handen
hem pakte en er over streek, zij liet de voet schieten;
en zijn scheenbeen viel in het bekken en het brons weerklonk daardoor,
en kiepte naar één kant en het water stroomde uit over de vloer.
δακρυόφι πλῆσθεν, θαλερὴ δέ οἱ ἔσχετο φωνή.
ἁψαμένη δὲ γενείου Ὀδυσσῆα προσέειπεν·
"ἦ μάλ᾽ Ὀδυσσεύς ἐσσι, φίλον τέκος· οὐδέ σ᾽ ἐγώ γε
πρὶν ἔγνων, πρὶν πάντα ἄνακτ᾽ ἐμὸν ἀμφαφάασθαι."
475
vulden zich met tranen, maar de kracht van haar stem liet zij dalen.
Zij pakte zijn kin en sprak tot Odysseus:
"Natuurlijk, jij bent Odysseus, mijn kind; en ik herkende
je niet, voordat ik mijn meester echt had betast!"
πεφραδέειν ἐθέλουσα φίλον πόσιν ἔνδον ἐόντα.
ἡ δ᾽ οὔτ᾽ ἀθρῆσαι δύνατ᾽ ἀντίη οὔτε νοῆσαι·
τῇ γὰρ Ἀθηναίη νόον ἔτραπεν· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
χεῖρ᾽ ἐπιμασσάμενος φάρυγος λάβε δεξιτερῆφι,
480
want ze wilde beduiden dat haar man hier binnen was.
Maar die was niet in staat haar blik te ontmoeten en te begrijpen,
want Athene leidde haar af; maar Odysseus vatte
tastend met zijn rechterhand de keel van het oudje
"μαῖα, τίη μ᾽ ἐθέλεις ὀλέσαι; σὺ δέ μ᾽ ἔτρεφες αὐτὴ
τῷ σῷ ἐπὶ μαζῷ· νῦν δ᾽ ἄλγεα πολλὰ μογήσας
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἐφράσθης καί τοι θεὸς ἔμβαλε θυμῷ,
485
"Moedertje, wat? Wil je me dood hebben? Jij voedde me toch zelf
aan je borst! Nu heb ik twintig jaar allerlei ellende doorstaan
en ben eindelijk weer terug in mijn vaderland.
Nu je dit in de gaten hebt door de ingeving van een godheid:
ὧδε γὰρ ἐξερέω, καὶ μὴν τετελεσμένον ἔσται·
εἴ χ᾽ ὑπ᾽ ἐμοί γε θεὸς δαμάσῃ μνηστῆρας ἀγαυούς,
οὐδὲ τροφοῦ οὔσης σεῦ ἀφέξομαι, ὁππότ᾽ ἂν ἄλλας
δμῳὰς ἐν μεγάροισιν ἐμοῖς κτείνωμι γυναῖκας."
490
Want anders, ik verzeker je dit en heus, zo zal het ook gaan:
als een god door mijn hand die arrogante vrijers uit de weg ruimt,
dan zal ik ook van jouw mijn handen niet afhouden, al ben je m'n min,
wanneer ik de andere dienaressen in mijn huis de dood in ga jagen!"
"τέκνον ἐμόν, ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων.
οἶσθα μὲν οἷον ἐμὸν μένος ἔμπεδον οὐδ᾽ ἐπιεικτόν,
ἕξω δ᾽ ὡς ὅτε τις στερεὴ λίθος ἠὲ σίδηρος.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν·
495
"Mijn kind, hoe kun je zoiets over je lippen krijgen?
Je kent toch mijn onvoorwaardelijke trouw die van wijken niet weet!
Ik zal mij gedragen als een brok steen of zelfs ijzer.
Maar laat ik je dit ook vertellen, hou dat in gedachten:
δὴ τότε τοι καταλέξω ἐνὶ μεγάροισι γυναῖκας,
αἵ τέ σ᾽ ἀτιμάζουσι καὶ αἳ νηλείτιδές εἰσι."
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς
"μαῖα, τίη δὲ σὺ τὰς μυθήσεαι; οὐδέ τί σε χρή.
500
dan zal ik je de dienaressen hier in huis wijzen,
die jouw naam te grabbel gooien èn die zonder blaam zijn".
Ten antwoord sprak de listige Odysseus weer tot haar:
"Moedertje, waarom moet jij ze mij wijzen? Helemaal niet nodig.
ἀλλ᾽ ἔχε σιγῇ μῦθον, ἐπίτρεψον δὲ θεοῖσιν."
ὣς ἄρ᾽ ἔφη, γρηῢς δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
οἰσομένη ποδάνιπτρα· τὰ γὰρ πρότερ᾽ ἔκχυτο πάντα.
αὐτὰρ ἐπεὶ νίψεν τε καὶ ἤλειψεν λίπ᾽ ἐλαίῳ,
505
maar hou nu verder je mond, vertrouw op de goden".
Zó sprak hij haar toe, en weg was het oudje door de zaal
om vers water te halen, want het eerste bekken was helemaal leeg.
Maar toen zij gewassen had en rijkelijk gezalfd met olijfolie,
θερσόμενος, οὐλὴν δὲ κατὰ ῥακέεσσι κάλυψε.
om zich te warmen, en tevens verhulde hij zijn litteken onder de lompen.
"ξεῖνε, τὸ μέν σ᾽ ἔτι τυτθὸν ἐγὼν εἰρήσομαι αὐτή·
καὶ γὰρ δὴ κοίτοιο τάχ᾽ ἔσσεται ἡδέος ὥρη,
510
"Vriend, slechts een korte vraag wil ik u nog stellen:
want het uur van een aangename slaap breekt al aan,
αὐτὰρ ἐμοὶ καὶ πένθος ἀμέτρητον πόρε δαίμων·
ἤματα μὲν γὰρ τέρπομ᾽ ὀδυρομένη, γοόωσα,
ἔς τ᾽ ἐμὰ ἔργ᾽ ὁρόωσα καὶ ἀμφιπόλων ἐνὶ οἴκῳ·
αὐτὰρ ἐπὴν νὺξ ἔλθῃ, ἕλῃσί τε κοῖτος ἅπαντας,
515
ook al wordt hij door zorgen gekweld, maar mij schonk een god
een onmetelijke smart. Overdag immers vind ik opluchting slechts
in jammeren en klagen bij mijn toezicht op het werk van mijzelf en
de dienaars hier in huis; maar als dan de nacht komt en allen in slaap brengt,
ὀξεῖαι μελεδῶνες ὀδυρομένην ἐρέθουσιν.
ὡς δ᾽ ὅτε Πανδαρέου κούρη, χλωρηῒς ἀηδών,
καλὸν ἀείδῃσιν ἔαρος νέον ἱσταμένοιο,
δενδρέων ἐν πετάλοισι καθεζομένη πυκινοῖσιν,
520
kwellen mijn angstig hart in mijn ellende.
Zoals wanneer de dochter van Pandareos, de nachtegaal in het groen,
haar mooie lied zingt als de lente net aanbreekt,
gezeten in het dichte gebladerte der bomen,
παῖδ᾽ ὀλοφυρομένη Ἴτυλον φίλον, ὅν ποτε χαλκῷ
κτεῖνε δι᾽ ἀφραδίας, κοῦρον Ζήθοιο ἄνακτος,
ὣς καὶ ἐμοὶ δίχα θυμὸς ὀρώρεται ἔνθα καὶ ἔνθα,
ἠὲ μένω παρὰ παιδὶ καὶ ἔμπεδα πάντα φυλάσσω,
525
klagend om haar kind Itylos, die zij eens, onbezonnen,
gedood had, de zoon van koning Zethos,
zó ook slingert dan mijn hart in tweestrijd,
of ik bij mijn zoon blijven zal en alles behoeden,
εὐνήν τ᾽ αἰδομένη πόσιος δήμοιό τε φῆμιν,
ἦ ἤδη ἅμ᾽ ἕπωμαι Ἀχαιῶν ὅς τις ἄριστος
μνᾶται ἐνὶ μεγάροισι, πορὼν ἀπερείσια ἕδνα.
παῖς δ᾽ ἐμὸς ἧος ἔην ἔτι νήπιος ἠδὲ χαλίφρων,
530
uit respect voor het bed van mijn man en mijn faam bij het volk,
of dat ik eindelijk maar mee zal gaan met de beste Griek
die naar mijn hand dingt in huis met talloze geschenken.
Zolang mijn zoon nog een kind was en onontwikkeld
νῦν δ᾽ ὅτε δὴ μέγας ἐστὶ καὶ ἥβης μέτρον ἱκάνει,
καὶ δή μ᾽ ἀρᾶται πάλιν ἐλθέμεν ἐκ μεγάροιο,
κτήσιος ἀσχαλόων, τήν οἱ κατέδουσιν Ἀχαιοί.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τὸν ὄνειρον ὑπόκριναι καὶ ἄκουσον.
535
maar nu hij al groot is en volwassen geworden,
bidt hij mij zelfs weer het huis uit te gaan,
zich ergerend dat de Grieken het vermogen erdoor jagen.
Maar kom, luister naar mijn droom en leg hem mij uit:
ἐξ ὕδατος, καί τέ σφιν ἰαίνομαι εἰσορόωσα·
ἐλθὼν δ᾽ ἐξ ὄρεος μέγας αἰετὸς ἀγκυλοχείλης
πᾶσι κατ᾽ αὐχένας ἦξε καὶ ἔκτανεν· οἱ δ᾽ ἐκέχυντο
ἀθρόοι ἐν μεγάροις, ὁ δ᾽ ἐς αἰθέρα δῖαν ἀέρθη.
540
in water gesopt, ik mag ze graag aan het werk zien.
Maar dan komt uit het gebergte een grote arend met kromme bek
en breekt bij alle hun nek en doodt hen zo; zij liggen
overal verspreid over de hof, maar hij verheft zich hoog in het zwerk.
ἀμφὶ δ᾽ ἔμ᾽ ἠγερέθοντο ἐϋπλοκαμῖδες Ἀχαιαί,
οἴκτρ᾽ ὀλοφυρομένην ὅ μοι αἰετὸς ἔκτανε χῆνας.
ἂψ δ᾽ ἐλθὼν κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐπὶ προὔχοντι μελάθρῳ,
φωνῇ δὲ βροτέῃ κατερήτυε φώνησέν τε·
545
en rondom me verzamelden zich de schoongelokte Grieksen
omdat ik uit medelijden huilde dat de adelaar mijn ganzen gedood had.
Toen kwam hij terug en zette zich neer op de dakrand
en met de stem van een mens kalmeerde hij mij met de woorden:
οὐκ ὄναρ, ἀλλ᾽ ὕπαρ ἐσθλόν, ὅ τοι τετελεσμένον ἔσται.
χῆνες μὲν μνηστῆρες, ἐγὼ δέ τοι αἰετὸς ὄρνις
ἦα πάρος, νῦν αὖτε τεὸς πόσις εἰλήλουθα,
ὃς πᾶσι μνηστῆρσιν ἀεικέα πότμον ἐφήσω.᾽
550
dit is geen droom, maar een nobel voorteken over de toekomst:
die ganzen zijn de vrijers en ik was zopas nog een gevleugelde adelaar,
maar ben nu als je echtgenoot teruggekeerd,
die alle vrijers hun afgrijselijk lot zal bezorgen'.
παπτήνασα δὲ χῆνας ἐνὶ μεγάροισι νόησα
πυρὸν ἐρεπτομένους παρὰ πύελον, ἧχι πάρος περ."
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
"ὦ γύναι, οὔ πως ἔστιν ὑποκρίνασθαι ὄνειρον
555
Toen ik rondkeek zag ik de ganzen in de hof
het graan opslobberen aan de trog, net als voorheen".
Tot haar sprak de listenrijke Odysseus ten antwoord:
"Vrouwe, er is geen mogelijkheid die droom anders te duiden
πέφραδ᾽ ὅπως τελέει· μνηστῆρσι δὲ φαίνετ᾽ ὄλεθρος
πᾶσι μάλ᾽, οὐδέ κέ τις θάνατον καὶ κῆρας ἀλύξει."
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
"ξεῖν᾽, ἦ τοι μὲν ὄνειροι ἀμήχανοι ἀκριτόμυθοι
560
hoe het zal lopen: voor alle vrijers schijnt de ondergang
in het verschiet, niet één zal het doodslot ontkomen".
Tot hem sprak daarop weer de wijze Penelope:
"Vriend, dromen zijn onhanteerbaar en duister
δοιαὶ γάρ τε πύλαι ἀμενηνῶν εἰσὶν ὀνείρων·
αἱ μὲν γὰρ κεράεσσι τετεύχαται, αἱ δ᾽ ἐλέφαντι·
τῶν οἳ μέν κ᾽ ἔλθωσι διὰ πριστοῦ ἐλέφαντος,
οἵ ῥ᾽ ἐλεφαίρονται, ἔπε᾽ ἀκράαντα φέροντες·
565
er zijn immers twee stel poorten voor de wazige dromen:
de één van hoorn gemaakt, de ander van ivoor.
Die door het gezaagd ivoor aankomen
zij brengen schade toe met loze verhalen,
οἵ ῥ᾽ ἔτυμα κραίνουσι, βροτῶν ὅτε κέν τις ἴδηται.
ἀλλ᾽ ἐμοὶ οὐκ ἐντεῦθεν ὀΐομαι αἰνὸν ὄνειρον
ἐλθέμεν· ἦ κ᾽ ἀσπαστὸν ἐμοὶ καὶ παιδὶ γένοιτο.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν·
570
die brengen vervulling aan, wanneer een sterveling hen ziet.
Maar mijns inziens kwam daaruit niet mijn schrikwekkende droom,
hoezeer hij ook welkom zou zijn voor mij en mijn zoon.
Maar dit wil ik nog zeggen en gij moet daar acht op slaan:
οἴκου ἀποσχήσει· νῦν γὰρ καταθήσω ἄεθλον,
τοὺς πελέκεας, τοὺς κεῖνος ἐνὶ μεγάροισιν ἑοῖσιν
ἵστασχ᾽ ἑξείης, δρυόχους ὥς, δώδεκα πάντας·
στὰς δ᾽ ὅ γε πολλὸν ἄνευθε διαρρίπτασκεν ὀϊστόν.
575
van het huis van Odysseus. Nu ga ik namelijk voor een wedkamp
de bijlen opstellen, die hij in zijn paleis op een rij
op placht te stellen, als kielhouders, twaalf in totaal;
dan ging hij op afstand staan en placht er een pijl door te jagen.
ὃς δέ κε ῥηΐτατ᾽ ἐντανύσῃ βιὸν ἐν παλάμῃσι
καὶ διοϊστεύσῃ πελέκεων δυοκαίδεκα πάντων,
τῷ κεν ἅμ᾽ ἑσποίμην, νοσφισσαμένη τόδε δῶμα
κουρίδιον, μάλα καλόν, ἐνίπλειον βιότοιο·
580
wie het makkelijkst de boog met zijn handen zal spannen
en de pijl door al die twaalf bijlen heen zal schieten,
hem zal ik volgen en dit prachtige huis zal ik verlaten,
dat ik als meisje betrad, hoe welvarend het ook is,
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς
"ὦ γύναι αἰδοίη Λαερτιάδεω Ὀδυσῆος,
μηκέτι νῦν ἀνάβαλλε δόμοις ἔνι τοῦτον ἄεθλον·
πρὶν γάρ τοι πολύμητις ἐλεύσεται ἐνθάδ᾽ Ὀδυσσεύς,
585
Haar sprak weer ten antwoord de listenrijke Odysseus,
"Achtenswaardige echtgenote van Laërtes' zoon Odysseus,
stel nu niet langer die wedkamp uit hier in huis;
de listenrijke Odysseus zal hier terugkeren,
νευρήν τ᾽ ἐντανύσαι διοϊστεῦσαί τε σιδήρου."
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
"εἴ κ᾽ ἐθέλοις μοι, ξεῖνε, παρήμενος ἐν μεγάροισι
τέρπειν, οὔ κέ μοι ὕπνος ἐπὶ βλεφάροισι χυθείη.
590
hebben gespannen en een pijl door de ijzeren opening gestuurd".
Daarop sprak tot hem de wijze Penelope:
"Ach, vriend, kon je maar bij mij in de zaal blijven zitten
om mij te troosten, dan zou zich geen slaap op mijn oogleden nestelen.
ἀνθρώπους· ἐπὶ γάρ τοι ἑκάστῳ μοῖραν ἔθηκαν
ἀθάνατοι θνητοῖσιν ἐπὶ ζείδωρον ἄρουραν.
ἀλλ᾽ ἦ τοι μὲν ἐγὼν ὑπερώϊον εἰσαναβᾶσα
λέξομαι εἰς εὐνήν, ἥ μοι στονόεσσα τέτυκται,
595
want de onsterfelijken hebben de sterfelijken op de vruchtbare aarde
voor alles een plaats en tijd ingeruimd.
Dus zal ik nu naar boven, naar mijn kamer gaan
en op mijn bed gaan liggen, dat voor mij een martelbed is,
ᾤχετ᾽ ἐποψόμενος Κακοΐλιον οὐκ ὀνομαστήν.
ἔνθα κε λεξαίμην· σὺ δὲ λέξεο τῷδ᾽ ἐνὶ οἴκῳ,
ἢ χαμάδις στορέσας ἤ τοι κατὰ δέμνια θέντων."
ὣς εἰποῦσ᾽ ἀνέβαιν᾽ ὑπερώϊα σιγαλόεντα,
600
op weg naar dat verwenste Wan-Ilios.
Daar zal ik gaan liggen; maar leg jij je neer hier in huis,
leg iets neer op de grond of laat men voor jou een ledikant plaatsen".
Na deze woorden ging ze naar boven naar haar glanzende kamer,
ἐς δ᾽ ὑπερῷ᾽ ἀναβᾶσα σὺν ἀμφιπόλοισι γυναιξὶ
κλαῖεν ἔπειτ᾽ Ὀδυσῆα, φίλον πόσιν, ὄφρα οἱ ὕπνον
ἡδὺν ἐπὶ βλεφάροισι βάλε γλαυκῶπις Ἀθήνη.
En, bovengekomen met haar dienaressen
weende ze toen om Odysseus, haar echtgenoot,
totdat de grijsogige Athene een zoete slaap op haar oogleden legde.