carminaque Aonidum iustamque probaverat iram;
tum secum: 'laudare parum est, laudemur et ipsae
numina nec sperni sine poena nostra sinamus.'
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes,
5
en had met hun toorn ingestemd. Toen overwoog zij:'Prijzen is mooi, maar
ook moeten de goden van zelf al geëerd worden,
we mogen smaad niet ongestraft laten!'
Daarbij dacht ze aan het lot van de Lydische Arachne;
audierat. non illa loco nec origine gentis
clara, sed arte fuit: pater huic Colophonius Idmon
Phocaico bibulas tinguebat murice lanas;
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque
10
had ze vernomen. Haar reputatie ontleende ze niet aan hoge stand
of afkomst uit een roemrijk geslacht maar louter aan haar kunde:
haar vader, Idmon uit Colophon, was wolverver met de Phocaîsche purperslak;
haar moeder was gestorven maar ook volks en van gelijke komaf als haar man.
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis.
huius ut adspicerent opus admirabile, saepe
deseruere sui nymphae vineta Timoli,
15
het simpele Hypaepa had zij, ambitieus,
roem nagestreefd over heel Lydië.
Om haar wondermooie werk te bekijken verlieten de nimfen
dikwijls de wijnvelden op hun Tmolus
nec factas solum vestes, spectare iuvabat
tum quoque, cum fierent: tantus decor adfuit arti,
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
seu digitis subigebat opus repetitaque longo
20
Niet alleen was het een lust om de producten te zien,
nee ook het maken zelf al: zo schitterend was haar vaardigheid,
of ze nu eerst de ruwe wol tot een kluwen opwond
of met haar vingers de wol uithaalde en steeds met lange uithaal
sive levi teretem versabat pollice fusum,
seu pingebat acu; scires a Pallade doctam.
quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra
'certet' ait 'mecum: nihil est, quod victa recusem!'
25
de spoel draaide, of ook borduurde: je had haar een leerling van Pallas geacht!
Dit echter wees zij zelf van de hand en smaalde,
nog beledigd ook om zelfs zo'n grote leermeesteres:
'Ik daag haar uit voor een wedstrijd: als ik verlies weiger ik haar niets!'
addit et infirmos, baculo quos sustinet, artus.
tum sic orsa loqui 'non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: seris venit usus ab annis.
consilium ne sperne meum: tibi fama petatur
30
grijze pruik op haar slapen en beverige leden gestut door een stok.
En zegt haar dan:'Een hoge leeftijd heeft niet alleen kanten
die we willen vermijden: ervaring is de gezel van hoge leeftijd;
sla mijn advies niet in de wind: jou mag de hoogste roem
cede deae veniamque tuis, temeraria, dictis
supplice voce roga: veniam dabit illa roganti.'
adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram
35
haar plaats en vraag, overmoedige, vergeving voor jouw gepoch.
Vraag haar deemoedig vergiffenis: zij zal op je verzoek zeker ingaan'.
Zij kijkt haar grimmig aan en laat de draad los waarmee ze bezig was
en, haar hand nauwelijks in bedwang en met haar gezicht haar woede uitdrukkend
'mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. audiat istas,
si qua tibi nurus est, si qua est tibi filia, voces;
consilii satis est in me mihi, neve monendo
40
'Onnozel oud besje, wat kom je hier doen, geplaagd door je ouderdom
ook al te lang leven brengt schade. Bewaar die praatjes van jou
maar voor je dochter of schoondochter, als je die hebt;
laat wijsheid maar over aan mijzelf en denk maar niet
cur non ipsa venit? cur haec certamina vitat?'
tum dea 'venit!' ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit: venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus; sola est non territa virgo,
45
Waarom komt zij zelf niet? Waarom ontwijkt ze deze wedstrijd?
Toen sprak de godin: 'Hier is ze!', ontdeed zich van het oude uiterlijk
en prijkte als Pallas: de nimfen bogen eerbiedig voor de godin
en ook de Lydische vrouwen; alleen het meisje hield zich kalm
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum Aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae
50
trok ongewild over haar gezicht maar verdween meteen weer,
zoals de hemel purper pleegt te worden bij de eerste dageraad
en na korte tijd weer door de zonsopgang verbleekt.
Zij volhardt in haar voornemen en door haar begeerte naar de trotse zege
nec monet ulterius nec iam certamina differt.
haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo,
55
geen verdere vermaningen maar ook geen uitstel meer voor de wedstrijd.
Zonder dralen stellen beiden hun weefstoelen op tegenover elkaar
en knopen de fijne draden vast aan de weversboom,
het riet scheidt de draden;
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent, studio fallente laborem.
60
gestoken en door de druk van de diepgetande weverskam vastgedrukt.
Beiden werken rap en, hun kleding opgeschort,
bewegen zij hun ervaren armen:
met behendigheid inspanning mijdend.
texitur et tenues parvi discriminis umbrae;
qualis ab imbre solent percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum;
in quo diversi niteant cum mille colores,
65
en verwerken er lichte nuances in;
zoals een regenboog met door een regenbui gebroken zonnestralen
de weidse hemel met een reuzenboog doorkruist
en daarin wel duizend kleuren schitteren
usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
illic et lentum filis inmittitur aurum
et vetus in tela deducitur argumentum.
Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce
70
tot hier is hij het zelfde als ernaast, toch zijn de uitersten heel verschillend.
Ook weven zij daar een soepel gouddraad tussen de draden
en beelden een oud verhaal af in het weefsel.
Pallas weeft de Areopaag bij de Akropolis in
bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente
75
twaalf hemelbewoners met Juppiter in het midden zitten op
hoge zetels in verheven ernst; elke god wordt door een specifiek
uiterlijk aangeduid: bij Juppiter hoort zijn koninklijke uitstraling;
de zeegod beeldt ze staande uit terwijl hij met zijn reuze drietand
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram
80
ontspringt zout water, met deze claim eist hij de stad op;
zichzelf geeft zij een schild, een lans met scherpe punt
zet zich een helm op het hoofd, haar borst beschermd met de aegis,
en ze verbeeldt hoe zij met eigen lanspunt de aarde treft
mirarique deos: operis Victoria finis.
ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis
quattuor in partes certamina quattuor addit,
85
de goden vol bewondering: Victorie is de bekroning van haar werk.
Maar opdat de mededinger naar roem uit voorbeelden begrijpt
wat voor prijs zij kan verwachten voor zo overmoedige provocaties
voegt zij in de hoeken nog vier wedstrijden toe
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum;
altera Pygmaeae fatum miserabile matris
90
één hoek neemt de Thracische Rhodope in beslag en Haemus
nu ijzige gebergten, ooit lichamen van stervelingen
die zich de namen van de hoogste goden toe eigenden;
een tweede hoek vertelt het droeve lot van de Pygmeeënkoningin
esse gruem populisque suis indicere bellum;
pinxit et Antigonen, ausam contendere quondam
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi
95
een kraanvogel te worden en haar eigen stam de oorlog te verklaren;
ook Antigone beeldde ze af die ooit een strijd durfde aangaan
met de partner van de grote Juppiter en die koningin Juno
in een vogel veranderde: Troje noch haar vader Laomedon
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro;
qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum;
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur.
100
zich als ooievaar met klepperende snavel op de borst slaat;
de enige hoek die nog rest bezet de kinderloze Cinyras,
die omhelst de treden van de tempel, de ledematen van zijn dochters,
en zoals hij daar op het gesteente ligt zweer je hem te zien wenen.
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas
105
- dat is het thema - en sluit zo haar werk af met haar eigen boom.
- De Maeonische weeft Europa, misleid door een zogenaamde stier:
voor een echte stier en een echte zee had je het kunnen houden;
haar zag je kijken naar het achtergelaten land,
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram
110
golven vrezend angstig haar voeten optrekken.
Ook beeldde ze Asterie af in een worsteling gevangen door de adelaar,
en ook Leda achterover leunend onder de vleugels van de zwaan;
zij voegde daaraan nog toe hoe Juppiter vermomd als satyr
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco
115
hoe hij Amphitryon was toen hij jou, Tyrinthische aanrandde,
als goud Danaë, als vuur Asopis,
Mnemosyne als herder en Ceres' dochter als een bonte slang.
Ook jou, Neptunus, veranderd in een woeste stier,
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis,
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho:
120
van Enipeus de Aioliden verwekt en als bok de dochter van Bisaltis
misleidt; ook jou, blonde zachtmoedige moeder van de landbouw,
versierde hij: als paard, en de moeder van Pegasus met slangenhaar
als vogel en Melantho als dolfijn;
reddidit. est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,
125
Daar zie je Phoebus in boerengedaante, en dan weer
met met het verendek van de havik of met de huid van een leeuw
en als een herder misleidde hij de Macareïde Isse;
Liber staat er zoals hij Erigone misleidde met zogenaamde druiven,
ultima pars telae, tenui circumdata limbo,
nexilibus flores hederis habet intertextos.
Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago
130
De rand van haar weefsel, omkranst door een fijne zoom
krijgt bloemen verweven met ranken van klimop.
Noch Pallas noch Jaloezie zelf zou dat werk kunnen slikken:
de blonde maagd windt zich op bij deze afloop
utque Cytoriaco radium de monte tenebat,
ter quater Idmoniae frontem percussit Arachnes.
non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura: pendentem Pallas miserata levavit
135
en nu zij haar weefpen van palmhout vasthoudt
doorboort ze daarmee tot drie, vier maal toe het gezicht van Arachne;
de ongelukkige is hier niet tegen bestand en steekt resoluut
haar hals in een strop: als zij bungelt krijgt Pallas meelij,
'lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!'
post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit: et extemplo tristi medicamine tactae
140
dat ook zal je straf zijn, dat je niet onbezorgd om de toekomst bent,
mijn verdict treft heel jouw geslacht en je nakomelingen!
Terwijl ze hierna heen schreed besprenkelde ze haar
met het sap van van heksenkruid: direct als ze geraakt zijn door
fitque caput minimum; toto quoque corpore parva est:
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas.
145
haar hoofd wordt allerkleinst: haar hele lijf wordt nietig,
aan haar zij zitten nu fijne vingertjes als pootjes,de rest wordt
ingenomen door haar buik, waaruit zij toch nog een draad spint
en als spin haar vroegere werk nog voortzet.
